اَنْباري‌، ابومحمد قاسم‌ بن‌ محمد بن‌ بشار (د 304 يا 305ق‌/916 يا 917م‌)، اديب‌، لغوي‌ و محدث‌.
نسبت‌ انباري‌ نشان‌ از آن‌ دارد كه‌ وي‌ از شهر انبار برخاسته‌ (ابن‌ نديم‌، 81؛ قفطى‌، 3/28)، اما يغموري‌ او را اهل‌ سامرا دانسته‌ است‌ (ص‌ 345). به‌ گفتة خود او هنگامى‌ كه‌ فرزندش‌ محمد (نك: ه د، ابن‌ انباري‌) كودكى‌ خردسال‌ بود، به‌ بغداد رفت‌ (ح‌ 275ق‌). وي‌ كه‌ ظاهراً در آغاز ورودش‌ به‌ بغداد در تنگدستى‌ به‌ سر مى‌برد، كوشيد با حمايت‌ ثعلب‌ و ياري‌ خاندان‌ بنوبدر زندگى‌ خود را سامان‌ بخشد (نك: ياقوت‌، 16/318). پس‌ از چندي‌ نزد محدثانى‌ چون‌ سلمة بن‌ عاصم‌، حسن‌ بن‌ عرفه‌، احمد بن‌ حارث‌ خزاز و عمر بن‌ شبّه‌ حديث‌ آموخت‌ (خطيب‌ بغدادي‌، 12/440-441؛ سيوطى‌، 2/261) و از عمويش‌ احمد بن‌ بشار، سليمان‌ بن‌ خلاد، محمد بن‌ صالح‌ بن‌ زيد و نصر بن‌ داوود صاغانى‌ قرائت‌ قرآن‌ كريم‌ را فراگرفت‌ (ابن‌ جزري‌، 2/24). همچنين‌ نزد ابوعكرمه‌ عامر بن‌ عمران‌ ضبى‌ شعر و ادب‌ آموخت‌ و همو بود كه‌ شرح‌ المفضليات‌ را بر وي‌ املا كرد (نك: خطيب‌ تبريزي‌، 3/1232).
انباري‌ پس‌ از آنكه‌ در لغت‌، حديث‌ و قرائت‌ تبحر يافت‌، دست‌ به‌ تأليف‌ كتابهايى‌ در لغت‌ زد و نيز در جامع‌ منصور بغداد به‌ تدريس‌ و املا پرداخت‌ و به‌ گفته‌اي‌، او و فرزندش‌ محمد هر كدام‌ در گوشه‌اي‌ از اين‌ مسجد تدريس‌ مى‌كرده‌اند (ابن‌ ابى‌ يعلى‌، 2/69؛ ابن‌ انباري‌، 181؛ فروخ‌، 2/431). علاوه‌ بر فرزندش‌ محمد، احمد بن‌ عبدالرحمان‌ معروف‌ به‌ ولى‌ و على‌ بن‌ موسى‌ رزاز از شاگردان‌ او به‌ شمار مى‌روند (قالى‌، 2/310؛ ابن‌ جزري‌، همانجا؛ خطيب‌ بغدادي‌، 12/441). منابع‌ كهن‌ او را ثقه‌، صدوق‌ و امين‌ دانسته‌، و همة رواياتش‌ را موثق‌ شمرده‌اند (همو، نيز قفطى‌، همانجاها). با اينهمه‌، وي‌ شهرت‌ چندانى‌ نيافت‌ و نتوانست‌ از ميان‌ انبوه‌ دانشمندان‌ برجستة بغدادي‌ سربركشد و بى‌گمان‌ شهرت‌ فراگير فرزندش‌ ابوبكر در اين‌ امر بى‌تأثير نبود.
تنها اثري‌ كه‌ از انباري‌ برجاي‌ مانده‌، شرح‌ مفضليات‌ مفضل‌ ضبى‌ است‌ كه‌ كهن‌ترين‌ شرح‌ اين‌ كتاب‌ به‌ شمار مى‌رود. همان‌گونه‌ كه‌ خود وي‌ در مقدمة كتاب‌ يادآور شده‌، اين‌ اثر در اصل‌ حاصل‌ يادداشتهاي‌ وي‌ از مجالس‌ املاي‌ ابوعكرمه‌ عامر بن‌ عمران‌ ضبى‌ است‌ كه‌ روايات‌ ديگري‌ را از كسانى‌ همچون‌ ابوعصيده‌ و ابوحاتم‌ سجستانى‌ بدان‌ افزوده‌، و پس‌ از او فرزندش‌ ابوبكر آنها را تنقيح‌ كرده‌ است‌ (نك: ص‌ 346؛ شاكر، 12؛ 2 .(EI
انباري‌ چند رساله‌ در لغت‌ نيز داشته‌ كه‌ ظاهراً اثري‌ از آنها برجاي‌ نمانده‌ است‌: 1. الامثال‌، 2. خلق‌ الانسان‌، 3. خلق‌ الفرس‌، 4. شرح‌ السبع‌ الطوال‌، 5. غريب‌ الحديث‌، 6. المذكر و المؤنث‌، 7. المقصور و الممدود (ابن‌ نديم‌، 81 -82؛ ياقوت‌، 16/317؛ سيوطى‌، همانجا).
مآخذ: ابن‌ ابى‌ يعلى‌، محمد، طبقات‌ الحنابلة، به‌ كوشش‌ محمد حامد فقى‌، قاهره‌، 1371ق‌/1952م‌؛ ابن‌ انباري‌، عبدالرحمان‌، نزهة الالباء، به‌ كوشش‌ ابراهيم‌ سامرايى‌، بغداد، 1959م‌؛ ابن‌ جزري‌، محمد، غاية النهاية فى‌ طبقات‌ القراء، به‌ كوشش‌ برگشتراسر، قاهره‌، 1352ق‌/1933م‌؛ ابن‌ نديم‌، الفهرست‌؛ انباري‌، قاسم‌، «بخشى‌ از شرح‌ المفضليات‌ » (نك: مل ، هافنر)؛ خطيب‌ بغدادي‌، احمد، تاريخ‌ بغداد، قاهره‌، 1350ق‌؛ خطيب‌ تبريزي‌، يحيى‌، شرح‌ اختيارات‌ المفضل‌، به‌ كوشش‌ فخرالدين‌ قباوه‌، بيروت‌، 1407ق‌/1987م‌؛ سيوطى‌، بغية الوعاة، به‌ كوشش‌ محمدابوالفضل‌ ابراهيم‌، قاهره‌، 1384ق‌/1965م‌؛ شاكر، احمدمحمد و عبدالسلام‌ محمدهارون‌، مقدمه‌ بر المفضليات‌، قاهره‌، 1383ق‌/1963م‌؛ فروخ‌، عمر، تاريخ‌ الادب‌ العربى‌، بيروت‌، 1985م‌؛ قالى‌، اسماعيل‌، الامالى‌، قاهره‌، 1373ق‌/1954م‌؛ قفطى‌، على‌، انباه‌ الرواة، به‌ كوشش‌ محمدابوالفضل‌ ابراهيم‌، قاهره‌، 1374ق‌/1955م‌؛ ياقوت‌، ادبا؛ يغموري‌، يوسف‌، نور القبس‌ المختصر من‌ المقتبس‌ مرزبانى‌، به‌ كوشش‌ رودلف‌ زلهايم‌، ويسبادن‌، 1374ق‌/1964م‌؛ نيز:
2 ; Haffner, A., X Zu Thorbecke's Ausgabe der Mufa d d alijj @ t n , Wiener Zeitschrift f O r die Kunde des Morgenlandes, Wien, 1899, vol. XIII.
عنايت‌الله‌ فاتحى‌نژاد