اَمْبُن‌، شهر و جزيره‌اي‌ به‌ همين‌ نام‌ در استان‌ ملوك‌ در اندونزي‌.
شهر امبن‌ در 3 و 43 عرض‌ جنوبى‌ و 128 و 12 طول‌ شرقى‌ ( بريتانيكا،ميكرو، 1978م‌، قرار دارد و بندر تجاري‌ و مركز اداري‌ جزاير و استان‌ ملوك‌ ( اندونزي‌...، است‌. جزيرة امبن‌ 761 كم 2 وسعت‌، و زمينى‌ بسيار ناهموار دارد كه‌ ارتفاع‌ برخى‌ نقاط آن‌ به‌ 500 ،1متر مى‌رسد («دائرة المعارف‌...9»، ؛ I/789 كلير...، .(I/628 امبن‌ در منطقه‌اي‌ آتشفشانى‌ و زلزله‌خيز قرار گرفته‌، و يك‌بار در 1764م‌ زلزله‌ آن‌را به‌ كلى‌ ويران‌ كرده‌ است‌ ( بريتانيكا، همانجا؛ هارجونو، .(17 در حال‌ حاضر آتشفشان‌ فعالى‌ در امبن‌ وجود ندارد، اما چشمه‌هاي‌ آب‌ گرم‌ و منافذ گازهاي‌ گوگردي‌ در آن‌ ديده‌ مى‌شود ( بريتانيكا، همانجا). امبن‌ در جنوب‌ غربى‌ جزيرة سِرام‌، يكى‌ از جزاير ادويه‌ (ملوك‌)، واقع‌ است‌ و با آنكه‌ وسعت‌ چندانى‌ ندارد، همواره‌ و حتى‌ در دورة سلطة هلنديها، پايگاه‌ دريايى‌ با اهميتى‌ بوده‌ است‌ (اسميت‌، 31؛ هارجونو، .(52
امبن‌ را سابقاً اَمْبُيْنا1 مى‌ناميدند ( بريتانيكا، 1986م‌، .(I/319 اسلام‌ در اواخر سدة 9ق‌/15م‌ توسط فردي‌ به‌ نام‌ پاتى‌ يوتاه‌ كه‌ با هدف‌ شناخت‌ آيين‌ جديد از امبن‌ به‌ جاوه‌ سفر كرده‌ بود، در امبن‌ انتشار يافت‌ (آرنولد، 284). گفته‌اند عربى‌ به‌ نام‌ مولانا ملك‌ ابراهيم‌ در شرق‌ جاوه‌ به‌ تبليغ‌ اسلام‌ پرداخت‌ و بازرگانانى‌ كه‌ از اين‌ منطقه‌ به‌ جزاير ملوك‌ رفتند، اسلام‌ را در آنجا انتشار دادند ( اندونزي‌ گذشته‌...، 18-19). انتشار وسيع‌ اسلام‌ در جزاير ملوك‌ با كوشش‌ پادشاه‌ مسلمان‌ شدة جزيرة تيدور تحقق‌ يافت‌ (همان‌، 19). گرچه‌ تشرف‌ به‌ اسلام‌ تا مدتى‌ منحصر به‌ مردم‌ ساحل‌ بود، ولى‌ رفته‌ رفته‌ گسترش‌ يافت‌ (آرنولد، همانجا؛ اندونزي‌، .(32 در 917ق‌/1511م‌، ابتدا پرتغاليها و سپس‌ اسپانياييها و هلنديها در جست‌ و جوي‌ ادويه‌ به‌ جزاير ملوك‌ و امبن‌ گام‌ نهادند (همان‌،33 ,32 ؛ ريكلفس‌،1/35).در 952ق‌/1545م‌،پادشاه‌تاباريجى‌2، امبن‌ را به‌ پسرخواندة پرتغالى‌ خود بخشيد (همانجا) و در 986ق‌/ 1578م‌، پس‌ از آنكه‌ مردم‌ ترناته‌ پرتغاليها را بيرون‌ راندند، آنها مركز فعاليت‌ خود را به‌ امبن‌ انتقال‌ دادند (همو، 1/36). مشكل‌ اصلى‌ پرتغاليها براي‌ تسلط بر جزاير ادويه‌، راه‌ يافتن‌ اسلام‌ به‌ اين‌ سرزمين‌ بود (هال‌، و پيشرفت‌ سريع‌ آن‌ مانع‌ اجراي‌ نقشه‌هاي‌ آنان‌ مى‌شد. به‌ اين‌ سبب‌، هيأتهايى‌ مسيحى‌ براي‌ جلوگيري‌ از انتشار بيشتر اسلام‌ به‌ اين‌ مناطق‌ گسيل‌ داشتند و اين‌ هيأتها در بخشهايى‌ از امبن‌ كه‌ هنوز مسلمان‌ نشده‌ بودند، زمينه‌اي‌ مناسب‌ براي‌ تبليغ‌ مسيحيت‌ يافتند (همو، 222 )، پرتغاليها كسانى‌ را كه‌ به‌ تبليغ‌ دين‌ اسلام‌ در ميان‌ مردم‌ مى‌پرداختند، از كار بركنار مى‌كردند (آرنولد، 284).
در 1009ق‌/1600م‌، كمپانى‌ هند شرقى‌ بريتانيا كارخانه‌اي‌ در غرب‌ جاوه‌ ايجاد كرد و در 1602م‌ كمپانى‌ هند شرقى‌ هلند براي‌ مبارزه‌ با رقباي‌ اروپايى‌ تجارت‌ ادويه‌ توسط هلنديان‌ تأسيس‌ شد (كالدول‌، .(40 در 1604م‌ دومين‌ هيأت‌ هند شرقى‌ بريتانيا به‌ امبن‌ و نقاط ديگر سفر كرد و اين‌ كار باعث‌ تشديد رقابت‌ بين‌ انگليس‌ و هلند شد (ريكلفس‌، 1/43). در 1605م‌، هلند پس‌ از تسلط كامل‌ بر امبن‌، بر تجارت‌ ادويه‌ هم‌ مسلط گرديد ( اندونزي‌، همانجا؛ سركار، .(70 بعدها، به‌ سبب‌ اوضاع‌ سياسى‌ اروپا، يك‌دورة همكاري‌ ميان‌ هلند و انگلستان‌ پيش‌ آمد و با افتتاح‌ يك‌ مركز تجاري‌ انگليسى‌ در امبن‌ موافقت‌ شد، اما قتل‌عام‌ 1032ق‌/1623م‌در امبن‌،مانع‌ادامة همكاري‌ گرديد(ريكلفس‌، همانجا).
انگليسيها در 1211ق‌/1796م‌ امبن‌ را اشغال‌ كردند و اين‌ شهر دوبار ميان‌ آنان‌ و هلنديها دست‌ به‌ دست‌ گشت‌، تا اينكه‌ در 1229ق‌/ 1814م‌ هلنديها به‌طور قطع‌ بر آن‌ مسلط شدند ( بريتانيكا، ميكرو، 1978م‌، .(I/297
در 1674م‌ زلزله‌اي‌ شديد امبن‌ را لرزاند و در 1815م‌ در پى‌ فعاليت‌ آتشفشان‌ تومبورو در سومباوا بار ديگر زمين‌ لرزيد ( آسياتيكا، .(I/90 در 1835م‌ زلزله‌اي‌ ديگر به‌ مدت‌ 3 هفتة متوالى‌ امبن‌ را لرزاند، به‌ نحوي‌ كه‌ بيشتر مردم‌ خانه‌هاي‌ خود را ترك‌ كردند و ساكنان‌ اين‌ شهرِ بسيار سالم‌، به‌ يك‌ اختلال‌ عمومى‌ معدي‌ دچار شدند كه‌ تا 1845م‌ ادامه‌ يافت‌. زلزله‌هاي‌ 1845م‌ و 1850م‌، بيماري‌ مزبور را تجديد كرد (همانجا). نيروهاي‌ ژاپن‌ در جنگ‌ جهانى‌ دوم‌ امبن‌ را (از 1942م‌ تا 1945م‌) اشغال‌ كردند (اسميت‌، 31؛ كلير، .(I/628 پس‌ از استقلال‌ اندونزي‌ در 1950م‌/1329ش‌، مسيحيان‌ امبن‌ با عنوان‌ «جمهوري‌ جنوب‌ ملوك‌» اعلان‌ استقلال‌ كردند كه‌ به‌ سبب‌ مقاومت‌ مسلمانها شكست‌ خوردند (شهاب‌، 311).
مردم‌ امبن‌ از نژاد مالايايى‌ هستند و به‌ زبان‌ مالايايى‌ (ه م‌) سخن‌ مى‌گويند (اسعدي‌، 1/284؛ آسياتيكا، همانجا).
در 1980م‌/1359ش‌ جمعيت‌ شهر امبن‌ 898 ،208 و جزيرة امبن‌ 927 ،650نفر بود ( بريتانيكا، 1986م‌، .(I/319 تقريباً نيمى‌ از ساكنان‌ امبن‌ مسلمان‌، و نيم‌ ديگر مسيحى‌ هستند (همانجا؛ I/433 , 2 .(EI
امبن‌ از قديم‌ مهم‌ترين‌ مركز تجاري‌ بين‌ سولاوِسى‌ و ايريان‌ بود و امروز هم‌ مهم‌ترين‌ شهر در شرق‌ ماكاسار به‌ شمار مى‌آيد. جزيرة امبن‌ به‌ علت‌ داشتن‌ زمين‌ نسبتاً مرتفع‌، چندان‌ قابل‌ كشاورزي‌ نيست‌، اما به‌ سبب‌ بارندگيهاي‌ فراوان‌ برخى‌ محصولات‌ كشاورزي‌ به‌ مقدار اندك‌ به‌ دست‌ مى‌آيد. توليدات‌ كشاورزي‌ مختصر در امبن‌ شامل‌ برنج‌، ذرت‌، قهوه‌، ساگو و محصولات‌ ريشه‌اي‌ است‌ و نارگيل‌، ميخك‌، شكر و ماهى‌ از امبن‌ صادر مى‌شود ( هارجونو، 52 ؛ بريتانيكا، ميكرو، 1978م‌، همانجا).
امبن‌ در نيمة دوم‌ سدة 17م‌ به‌ تنهايى‌ بيشتر از كل‌ مصرف‌ جهانى‌ ميخك‌ توليد مى‌كرد (ريكلفس‌، 2/5 -6). در امبن‌ به‌ سبب‌ خاك‌ آتشفشانى‌، چوبهايى‌ با كيفيت‌ بسيار مرغوب‌ حاصل‌ مى‌شود (هارجونو، همانجا) كه‌ براي‌ ساخت‌ لوازم‌ چوبى‌ زينتى‌ بسيار ارزشمند است‌ ( بريتانيكا، 1986م‌، همانجا). يك‌ گياه‌شناس‌ هلندي‌ 400 نوع‌ چوب‌ مختلف‌ در امبن‌ يافته‌ است‌ ( آسياتيكا، همانجا).
باغها و پاركهاي‌ دريايى‌ امبن‌ از مراكز جلب‌ سياحان‌ در اندونزي‌ است‌ ( اندونزي‌، 106 ؛ هارجونو، همانجا).
از بناهاي‌ قديمى‌ امبن‌ ساختمان‌ و كليسايى‌ از سدة 17م‌ را مى‌توان‌ ياد كرد ( بريتانيكا، همانجا). در امبن‌، علاوه‌ بر يك‌ موزه‌ و يك‌ مدرسة مذهبى‌، يك‌ دانشگاه‌ هم‌ از 1956م‌ فعاليت‌ دارد (همانجا).
مآخذ: آرنولد، توماس‌، تاريخ‌ گسترش‌ اسلام‌، ترجمة ابوالفضل‌ عزتى‌، تهران‌، 1358ش‌؛ اسعدي‌، مرتضى‌، جهان‌ اسلام‌، تهران‌، 1366ش‌؛ اسميت‌، ديتوس‌، سرزمين‌ و مردم‌ اندونزي‌، ترجمة پرويز داريوش‌، تهران‌، 1350ش‌؛ اندونزي‌ گذشته‌ و آينده‌، سفارت‌ جمهوري‌ اندونزي‌، تهران‌؛ ريكلفس‌، م‌.ك‌.، تاريخ‌ اندونزي‌ در قرون‌ معاصر، ترجمة عبدالعظيم‌ هاشمى‌نيك‌، وزارت‌ امور خارجه‌، تهران‌؛ شهاب‌، محمداسد، صفحات‌ من‌ تاريخ‌ اندونيسيا المعاصرة، بيروت‌، 1391ق‌/1971م‌؛ نيز:
Asiatica; Britannica; Caldwell, M., Indonesia, Oxford, 1968; Collier's Encyclopedia, London, 1986; EI 2 ; Enciclopedia Italiana; Hall, D.G.E., A History of South-East Asia, London, 1964; Hardjono, J., Indonesia Land and People, Djakarta, 1971; Indonesia 1985, Department of Information, Republic of Indonesia; Sarkar, H.B., Cultural Relations Between India and South-East Asian Countries, 1985.
پرويز امين‌