آشوبِ اخِرُالزَّمان، رسانة تاریخی مختصری پیرامون حوادث دوران مشروطیت در خراسان، نوشتة شیخ‌حسین‌اولیای‌بافقی (زنده در 1330ق/1912م). نویسنده در این رساله که آن را در همین سال خطاب به یکی از بزرگان معاصرش نگاشته، به شرح رویدادهای روزگار استبداد صغیر و جنگ رشیدالسلطان و ارشدالدوله پرداخته است. وی پس از مقدمه‌ای کوتاه اوضاع شهر مشهد را بررسی کرده و از کشمکش میان مشروطه‌خواهان و استبداد‌جویان آن شهر سخن رانده است. او هرچند به تصریح از مشروطه‌خواهان انتقاد نکرده و جانب مستبدان را نیز نگرفته است، لیکن از محمدعلی‌شاه با احترامی بسیار یاد کرده و از اینکه این آشوبها مایة برهم خوردن اوضاع اجتماعی کشور گردیده، تلویحاً به انتقاد پرداخته است.
حادثة بمباران حرم مطهر حضرت‌رضا(ع) توسط نیروهای روسی در این رساله به تفصیل شرح داده شده است. نویسنده که خود ناظر این جریان بوده، پس از ختم غایله به درون حرم راه یافته و از خسارات و کشتارهایی که در آن جا به بار آمده به گونه‌ای مفصل سخن رانده و اقوال گوناگونی را که در آن روزها از تعداد کشته‌ها و میزان دزدیها از موزه و کتابخانة آستان‌قدس در میان مردم پراکنده بوده، برشمرده است. چنین می‌نماید که او در نقل این مسائل جانب احتیاط را نگه داشته است.
در صفحة پایانی اشاره کرده که این رساله را در مدت 12 روز نوشته است و از اینکه به جای گردآوری احادیث مذهبی و پرداختن به دانشهای دینی، به تاریخ‌نویسی و روزنامه‌نگاری روی آورده، همکارانش او را نکوهش کرده‌اند. روی هم، این رساله در روشن ساختن گوشه‌هایی از تاریخ ولایات ایران در دوران مشروطیت و آشوبهای پس از آن، اثری سودمند است و برای تکمیل این قسمت از تاریخ، منبعی ارزنده به شمار می‌آید. این رساله یک‌بار در مجلة وحید (شمـ 256-257، خرداد 1358ش) به چاپ رسیده و نسخة خطی آن که به خط نویسنده است و آن را در تاریخ 17 جمادی‌الاول 1330ق/4 مة 1912م تحریر کرده در کتابخانة آستان‌قدس رضوی موجود است.

مآخذ: آستان‌قدس، فهرست، 7/3، اولیای بافقی، شیخ‌حسین، «آشوب آخرالزمان»، وحید، س 17، شمـ 4، 5 (خرداد 1358ش)، شمارة مسلسل 256-257، صص 51-63؛ منزوی، احمد، فهرست خطی فارسی، 6/421.
سیدعلی آل‌داود