الف. عبادات:واجبات عبادى غير مالى، مانند نماز و روزه بر برده همچون آزاد، واجب است مگر آنچه جنبه جمعى و اجتماعى داشته باشد، مانند نماز جمعه،(10)حج(11)و جهاد كه از وى ساقط است.(12)

حدّ لازم پوشش براى كنيز در نماز كمتر از زن آزاد است.كنيز مى‌تواند بدون روسرى نماز بخواند. نسبت‌به ساير مواضع بدن، حكم وى با زن آزاد تفاوت ندارد(13)(-->پوشش).

واجبات عبادىِ مالى(-->واجب مالى)همچون زكات به برده تعلّق نمى‌گيرد و بر عهده مالك او است.(14)

ب. معاملات:دراينكه برده صلاحيّت تملّك دارد يا نه، اختلاف است. قول به عدم صلاحيّت به مشهور نسبت داده شده، بلكه بر آن، ادّعاى اجماع شده است.

بنابر قول به صلاحيّت تملّك، همه فقها برآنند كه برده نمى‌تواند بدون اذن مولا در مال خود تصرّف‌كند و حتّى خود را موضوع يكى از عقود همچون اجاره قرار دهد(15)و درصورت تصرّف در مال ـ به مثل داد و ستد يا هبه ـ و يا اجاره دادن خود، عقد، فضولى و تنها با اجازه مولا نافذ خواهد بود(16)(-->فضولى).

البتّه برده مى‌تواند با اذن مولا سرپرستى كارى اقتصادى را بر عهده گيرد و با سرمايه‌اى كه مولا در اختيارش مى‌گذارد تجارت كند. چنين برده‌اى «مأذون» يا «مأذون لَه» ناميده مى‌شود. اين اذن، به وى استقلالى نسبى مى‌بخشد؛ به‌گونه‌اى كه در محدوده مجاز مى‌تواند آزادانه با همه افراد معامله كند.(17)

نكاح:برده براى ازدواج نياز به اذن مولا دارد و اگر بدون اذن او ازدواج كند در اينكه عقد، فضولى خواهد بود و صحّتش منوط به تنفيذ (اجازه) مولا مى‌باشد يا باطل است و يا در غلام، عقد، فضولى و در كنيز باطل است، اختلاف مى‌باشد. مشهور قول اوّل است.(18)

برده حقّ داشتن بيش از دو زن آزاد به عقد دائم را ندارد؛ ليكن مى‌تواند با چهار كنيز به عقد دائم ازدواج كند.(19)زوجه كنيز، نصف زوجه آزاد، حقّ قَسْم(-->قسْم)دارد.(20)در اينكه نفقه و مهر زوجه عبد بر عهده مالك او است يا خود

• (10)11 / 259
• (11)17/ 241
• (12)21/ 5
• (13)8/ 221
• (14)15/30
• (15)25/ 69
• (16)24/ 171 ـ 179
• (17)25/76
• (18)30/204 ـ 205
• (19)5 ـ 6
• (20)31/ 165