و صورتگری معنا در آیاتی چون آیات سخن خدا با عموم اشیا در تکوین آن‌ها یا خطاب به آسمان و زمین در آغاز خلقت آن‌ها است[1] که در کلام عربی نیز رواج دارد.

قرآن کریم برای انتقال بهتر حقایق و مقاصد از آرایه‌های ادبی زبان عربی مانند تمثیل و تشبیه استفاده کرده است. گاه ظاهر آیات قرآن از حقیقت و واقعیتی حکایت دارند که گویا با جزئیات خاصی رخ‌داده‌اند. در ظاهرِ این آیات، تعبیرهای خاص زبان تمثیلی دیده نمی‌شود جز آن‌که مفاد ظاهری آن با برخی تحلیل‌های عقلی، نامقبول دیده‌شده و ضرورت حمل تمثیلی مطرح‌شده است. تمثیل در این موارد که گاه به تخیل و صورتگریِ معنا تعبیر شده است، نقش و کارکرد ضرب‌المثل‌ها را در زبان عرفی دارد.[2]

در میان مفسران تابعی، افرادی مانند مجاهد و عطا و از مفسران متقدم ابومسلم و طبری و از بین معاصران شیعه مفسرانی مانند طباطبایی، مطهری، جوادی آملی و از اهل تسنن محمد عبده و دیگران، بعضی از آیات و قصص قرآنی را بر تمثیل حمل کرده‌اند.[3]

تمثیل[4] در سخنان علامه طباطبایی و جوادی آملی بیشتر جنبه فلسفی - عرفانی داشته و رویکرد هستی شناختی دارد و کاربرد آن در آیاتی است که درصدد بیان حقایقی از مراتب بالاتر

[1] - فصلت ۱۱.

[2] - ر. ک. محمد اسعدی، جریان شناسی تفاسیر معتزله، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، ۱۳۹۶، ص ۸۴-۸۲

[3] - پژوهشگران زیادی به بحث تفسیر تمثیلی پرداخته‌اند؛ مانند رساله «بررسی نظریه تفسیر تمثیلی درآثار مفسران معاصر» ازابوالقاسم حسینی زیدی. «تحلیل زبانقرآن و روش‌شناسی فهم آن» از محمّدباقر سعیدی روشن، «زبان دین و قرآن» از ابوالفضل ساجدی، «مبانی هنری قصّه‌هایقرآن» از ابوالقاسم حسینی و «قصّه‌هایقرآن» اثر صالح قنّادی.

[4] -تمثیل یکی ازاسالیب بلاغت است که درنفس و اقناع عقلی مخاطب تأثیر زیادی دارد. جرجانی تفاوت تشبیه و تمثیل رادرعمومیت و خصوصیت آن می‌داند و تمثیل را نسبت به تشبیه خاص می‌داند. عبدالقاهر بن عبدالرحمان جرجانی، اسرار البلاغه فی علم البیان، بیروت: دار الکتب العلمیة، ۱۴۲۲، ج ۱، ص ۹۵. درقرآن تمثیل گاه صریح و گاه غیر صریح است. علی اصغر حکمت، امثال قرآن. فصلی ازتاریخ قرآن کریم، تهران: کتابخانه مجازی ادبیات. ۱۳۳۳، ص ۴۸. درتمثیل غیر صریح ازسیاق عبارت(ماننداعراف۴۰)وجود مثل نمایان است. مثال‌هایی که درقرآن آمده ازباب تمثیل است، نه مثال مصطلح. ر.ک. جعفرسبحانى تبريزى، الامثال فى القرآن الكريم، قم: موسسه امام صادق 7 ۱۴۲۰، ص ۲۱ -۱۷.