باشد. اين عبارت به صورت مخاطب با لغت نيز نقل شده است: يعنى به وسيله گفتار و غير گفتار باعث آزار او شوى. خردمند را در پندگيرى به وسيله ادب و بيدارى با نصيحت، مثال براى او آورده است تا خود را با او مقايسه كند و به ادب پند و اندرز گيرد، و چهار پايان را نيز كه جز با كتك زدن پند نگيرند، و با نصيحت رام نگردند، مثال زده، تا با مقايسه خويش با آنها عبرت گيرد، در حالى كه خداوند وى را وسيله عقل از چهارپايان برترى داده است بنا بر اين بايد خود را از لازمه حيوانيّت منزّه بدارد و نيازى به آزار و اذيّت قولى و عملى نداشته باشد. مثل اين كه بگويند: فرومايه همچون برده است و برده چون چهارپايى است كه سرزنش و ملامت آن به صورت كتك زدن است.

(62615- 62607) هفتم: غم و اندوه و مصيبتهاى دنيايى را كه بر او وارد مى‌شوند با بردبارى استوار، برخاسته از نيك باورى به خدا و اسرار حكمت و قضا و قدر او، از خود دور كند، توضيح آن كه باور كند هر كارى از جانب خدا صادر شود از قبيل تنگى و يا گشايش در روزى و هر كار خوف انگيز يا دلپسند كه بندگان خدا گرفتار آن شوند، در اصل ذات بر طبق حكمت و مصلحت بوده است، و آنچه به صورت شرّ و خلاف مصلحت در مى‌آيد امرى است عرضى كه بهره‌بردارى خير از آن ميسّر نيست، زيرا انسان هرگاه يقين و باور داشته باشد، به دليل علم و آگاهى كه دارد، خويشتن را براى صبر و شكيبايى و دورى از غم و زارى و امثال آن آماده مى‌سازد.

مقصود امام (ع) از اين عبارت، دستور به شكيبايى و بردبارى است و همين جمله در حكم صغراى قياس مضمرى است كه در حقيقت چنين است:

براستى انديشه صبر و نيك باورى به خدا باعث رفع غمها و برطرف ساختن آنها از خويشتن است، و كبراى مقدّر نيز چنين است: و هر چه باعث رفع اندوه شود سزاوار است كه بدان مجهّز شوى و خويشتن را به وسيله آن كامل سازى.