(3100) 100- امام (ع) فرمود:

لَقَدْ عُلِّقَ بِنِيَاطِ هَذَا الْإِنْسَانِ بَضْعَةٌ- هِيَ أَعْجَبُ مَا فِيهِ وَ هُوَ الْقَلْبُ- وَ ذَلِكَ أَنَّ لَهُ مَوَادَّ مِنَ الْحِكْمَةِ وَ أَضْدَاداً مِنْ خِلَافِهَا- فَإِنْ سَنَحَ لَهُ الرَّجَاءُ أَذَلَّهُ الطَّمَعُ- وَ إِنْ هَاجَ بِهِ الطَّمَعُ أَهْلَكَهُ الْحِرْصُ- وَ إِنْ مَلَكَهُ الْيَأْسُ قَتَلَهُ الْأَسَفُ- وَ إِنْ عَرَضَ لَهُ الْغَضَبُ اشْتَدَّ بِهِ الْغَيْظُ- وَ إِنْ أَسْعَدَهُ الرِّضَا نَسِيَ التَّحَفُّظَ- وَ إِنْ غَالَهُ الْخَوْفُ شَغَلَهُ الْحَذَرُ- وَ إِنِ اتَّسَعَ لَهُ الْأَمْنُ اسْتَلَبَتْهُ الْغِرَّةُ- وَ إِنْ أَصَابَتْهُ مُصِيبَةٌ فَضَحَهُ الْجَزَعُ- وَ إِنْ أَفَادَ مَالًا أَطْغَاهُ الْغِنَى- وَ إِنْ عَضَّتْهُ الْفَاقَةُ شَغَلَهُ الْبَلَاءُ- وَ إِنْ جَهَدَهُ الْجُوعُ قَعَدَ بِهِ الضَّعْفُ- وَ إِنْ أَفْرَطَ بِهِ الشِّبَعُ كَظَّتْهُ الْبِطْنَةُ- فَكُلُّ تَقْصِيرٍ بِهِ مُضِرٌّ وَ كُلُّ إِفْرَاطٍ لَهُ مُفْسِدٌ (76188- 76078)

[لغات‌]

(نياط): رگى كه دل به آن آويخته است (غاله): ناگهانى او را گرفت‌

[ترجمه‌]

«به يكى از رگهاى بدن اين انسان پاره گوشتى آويخته شده كه شگفت‌ترين عضو بدن اوست، و آن قلب است كه در آن مايه‌هاى حكمت و ضد آن از غير حكمت وجود دارد: اگر اميدوار باشد، طمع او را خوار سازد، و اگر طمع بر آن روآور شود، حرص و آز آن را از پاى در آورد، و اگر نااميدى او را فرا گيرد، غم حسرت او را بكشد، و اگر خشم و غضب بر او مستولى گردد، شدت خشم بر او سخت گيرد، و اگر خوشنودى يار او گردد، خويشتندارى را از ياد ببرد، و اگر ترس به ناگه او را فرا گيرد، احتياط و محافظه‌كارى او را سرگرم سازد، و اگر زياده آسوده خاطر شود، دچار غفلت مى‌گردد، و اگر مصيبتى بر او روآورد، بيتابى او را رسوا كند، اگر به مالى برسد، بى‌نيازى او را به طغيان وادارد، و اگر از بى‌چيزى رنج برد، گرفتار بلا گردد، و اگر زياد سير شود از شكمپرى رنجيده شود، بنا بر اين هر نوع كاستى و كوتاهى او را زيان رساند و هر نوع زيادتى او را فاسد كند».

[شرح‌]

(76101- 76078) مقصود امام (ع) از مواد حكمت، فضايل اخلاقى است، زيرا تمام فضايل از شاخه‌هاى حكمتند، و حكمت خود عبارت است از دانستن آنچه بايد انجام داد، و آن شايسته‌ترين مورد در هر زمينه است و همينها ماده‌هاى كمال قلبند، و