هفتگانه بر طبق اندازه و شكل و هيأتى كه خداوند براى آنها معيّن كرده است قرار گرفته و از آن خارج نشده، تجاوز نكرده‌اند و منظور از ضمير در يحملها كه مفعول و در محلّ نصب است كلمه ارض يعنى زمين است كه به معناى «يبس»:

جامد مى‌باشد، چنان كه قبلا بيان شد، و همچنين ضمير در جلاميدها و كلمات بعد از آن يعنى متونها و اطوادها به زمين برمى‌گردد، اما ضمير ارساها و ما بعد آن تا اصولها به جبال (كوهها) و مرجع ضميرهاى جبالها، سهولها و اقطارها، ارض است، و در قواعدها، قلالها و انشازها مرجع ضمير جبال است.

از جمله مطالبى كه امام در خطبه اوّل نهج البلاغه راجع به آفرينش جهان مادّى بيان فرمود اين بود كه: كف روى آب به وسيله وزش باد به حركت در آمد و به سوى فضايى پهناور بلند شد و از آن، آسمانها به وجود آمد.

فايده سوم: تسليم بودن درياى محيط جهان مادّه در برابر فرمان الهى و پذيرش بزرگى و عظمت او حكايت از آن دارد كه اين عالم سراسر، امكان است و محتاج و نيازمند به قدرت خداوند، مى‌باشد و تحولات و تغييراتى كه در آن پيدا مى‌شود همه به اراده حق تعالى است، و امام عليه السلام در اين عبارات استعاره به كار برده است‌ [1].

(50424- 50410)

فايده چهارم: فرمايش امام (ع): على حركتها

يعنى در حال حركت زمين زيرا، كلمه على به معناى حال است.

(50459- 50425) از عبارت تسيخ بحملها چنين استفاده مى‌شود كه اگر كوهها ميخهاى زمين نبودند زمين با تكان خوردن ساكنانش را در خود فرو مى‌برد. امّا اين كه كوهها مانع از جنبش سركش زمين مى‌شود، دليلش را در خطبه اول نهج البلاغه دانستى، و امّا اين مطلب كه اگر كوهها نبود زمين ساكنان خود را فرو مى‌برد، به‌