و اولياى او كاملا، فرمان وى را در مورد تواضع و فروتنى امتثال كردند و آنچه را كه خداوند بر آنان پسنديده است انجام داده‌اند زيرا اين كه مى‌فرمايد بندگان خدا در برابر عظمت حق تعالى گونه‌ها را بر زمين مى‌گذارند و چهره‌ها را بر خاك مى‌مالند، رفتارى است كه بين خود و خدا در حال پرستش و عبادت او بجا مى‌آورند و اين كه در برابر مؤمنان بالهاى تواضع را مى‌گسترانند و با حالت استضعاف بسر مى‌برند، اشاره به اطاعت فرمان خداوند در مورد بندگان و آفريده‌هاى وى مى‌باشد.

لفظ اجنحه كه به معناى بالها و از ويژگيهاى پرنده است، در اين جا براى دست انسان استعاره شده است، به اعتبار اين كه دست وسيله اظهار قدرت و علامت ايجاد محبت و يا دشمنى و طرد امر نامطلوب مى‌باشد، و خفض جناح كنايه از نرمى و ملايمت و اظهار دوستى و محبت است، چنان كه مفسّر كبير ابن عباس در شرح آيه و اخفض جناحك للمؤمنين مى‌گويد: يعنى نسبت به مؤمنان نرمى و ملاطفت كن و بر آنان درشتى و تندى مكن، و عربها به كسى كه سنگين و با وقار باشد مى‌گويند: فلانى داراى خفض جناح است.

(44137- 44125)

قد اختبرهم ... بالكابره،

در اين جا حضرت انواع گوناگون سختيها و گرفتاريهاى دنيوى را بيان مى‌كند كه خداوند بندگانش را به آن مى‌آزمايد از قبيل گرسنگى و ترس و ساير ناملايمات و به اين سبب آنان را به دنيا بى‌علاقه و از آن متنفر مى‌سازد تا در عوض به خدا و آخرت و اجر و ثوابهايى كه نزد اوست بيشتر علاقه‌مند شوند.

(44176- 44138)

فلا تعتبروا الرضا ... الاقتدار [الإقتار]

يعنى خيال نكنيد كه خشنودى خدا از بنده‌اش به اين است كه ثروت دنيا و فرزند زياد به او دهد و غضب وى نسبت به او، اين باشد كه از داشتن اين امور محرومش سازد. اين سخن امام (ع) گويا پاسخى است از پرسشى كه ممكن است گوينده‌اى چنين بگويد: حال كه‌