عنوان معبود تمام ممكنات معرّفى فرموده و با اين كه مجموعه جهان هستى در نيازمندى و احتياج و خضوع امكانى، در مقابل قدرت كامله وى شريك مى‌باشند، امّا هر كدام به نوعى خاص خود او را مى‌پرستند، و در پيشگاه او، به سجده مى‌پردازند، كه از ديگرى ساخته نيست، امير المؤمنين (ع) در اين سخنان گهربار خود به فرمايش خداوند متعال اشاره كرده كه مى‌فرمايد: «وَ لِلَّهِ يَسْجُدُ مَنْ فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ طَوْعاً وَ كَرْهاً.» [1]

(40878- 40859)

و يعفّر له خدّا و وجها،

سجده كردن و صورت بر خاك گذاشتن كه در سخن امام (ع) مى‌باشد، براى مخلوقاتى كه داراى چهره مادّى و صورت ظاهر باشند، حقيقى و بدون توجيه است، اما براى آنهايى كه بدين گونه نيستند و سجده كردن برايشان صدق نمى‌كند، اين امور مجازى خواهد بود، سجده، استعاره است از خضوع خاصّ هر موجودى، و واژه‌هاى تعفير و خدّ و وجه، ترشيحهاى اين استعاره مى‌باشند اگر چه در مورد اخير هم مى‌توان سجده را حقيقى دانست زيرا در كتابهاى لغت، سجود به معناى خضوع نيز آورده است، و با توجه به آنچه گفتيم لفظ اعطاء القياد و صفتهاى رهبة و خوفا در قسمت دوم استعاره است، و دو كلمه آخر كه منصوبند، مفعول له مى‌باشند.

(40900- 40879)

فالطّير مسخّرة لامره،

پرندگان مسخّر فرمان حق تعالى مى‌باشند، چنان كه خداوند متعال در قرآن مجيد مى‌فرمايد: «أَ لَمْ يَرَوْا إِلَى الطَّيْرِ مُسَخَّراتٍ فِي جَوِّ السَّماءِ، ما يُمْسِكُهُنَّ إِلَّا اللَّهُ ...» [2]

مسخّر خدا، يعنى تحت تصرف وى مى‌باشند، و تصرف خداوند در

[2] سوره نحل (16) آيه (10)، يعنى: آيا پرندگان را نمى‌نگرند كه در جوّ آسمان مسخّر فرمان حق تعالى هستند و بجز خدا آنها را نگهبانى نيست.