سرد و بر طرف كردن مايه‌هاى سردى با داروهاى گرم پناه برد، پس سردى جز زياد كردن حرارت، و گرمى غير از افزايش مايه سردى، دردى را براى او درمان نكرد، و با آن همه داروهاى متناسب، حدّ اعتدالى در مزاح او پيدا نشد مگر آن كه دردهاى او را طولانى كرد، تا آن جا كه طبيبش خسته شد و پرستارش از او فراموش كرد و خانواده‌اش از بيان درد او ناتوان و از پاسخگويى به كسانى كه حال او را جويا مى‌شدند عاجز شدند، و پيش او از خبر اندوهبارى كه پنهان مى‌كردند نظرهاى گوناگونى اظهار مى‌داشتند: يكى مى‌گفت: حال او همين است كه هست، و ديگرى به آنها نويد خوب شدن او را مى‌داد، و سوّمى با يادآورى گذشتگان پيش از او، اطرافيان را به صبر و بردبارى در مرگ او، وادار مى‌كرد.

در حالى كه اين چنين در شرف جدايى از دنيا و ترك دوستان بود، ناگهان او را اندوهى فرا گرفت كه قواى ادراكى او از كار افتاد و زبانش خشك شد و حتّى از پاسخ دادن به برخى پرسشهاى مهمّى كه قبلا مى‌دانست عاجز و ناتوان شد، و در برابر نداهاى دادخواهى از جانب كسانى كه مورد احترام او و يا از كودكانى كه مورد ترحم او بودند كه فرياد آنان دل او را به درد مى‌آورد، گوشهايش كر شده بود، سختيهاى مرگ دشوارتر از آن است كه به وصف در آيد و يا با خردهاى مردم دنيا قابل درك باشد و درست در آيد.»

[شرح‌]

(51985- 51970) در اين فصل از سخنان امير المؤمنين عليه السلام چند فايده است:

1- فايده اول‌ [1] آن كه «لام در يا له» حرف جرّ، براى تعجب است، چنان كه گاهى گفته مى‌شود: «يا للدّواهى»، چه مصيبتهايى، جار و مجرور، منادا و در محلّ نصب مى‌باشد (اين معنى در صورتى است كه عبارت خطبه «يا له مراما» باشد) و يا مراما نيز روايت شده است. كلمات مراما، زورا و خطرا، تميز و