وَ الْأَرْضِ^ [1]» ابن عبّاس و مقاتل‌ [2] گفته‌اند: مراد از كليدهاى آسمانها و زمين، روزى و رحمت پروردگار است، ليث‌ [3] گفته است: قلاد به معناى خزانه است، و مراد از مقاليد آسمانها و زمين، خزانه‌هاى آنهاست.

واژه قذف (انداختن) بطور مجاز براى اين معنا به كار رفته كه: آسمانها و زمينها و همگى اسباب و عواملى كه در ارتباط با آنها در اين جهان وجود پيدا مى‌كند، و مايه رزق و روزى و شمول رحمت و بركت براى آفريدگان مى‌گردد همه تسليم قدرت اويند، و يوغ امكان و نياز به ساحت قدس او را در گردن دارند.

همچنين بنا بر رأى ابن عبّاس واژه مفاتيح (كليدها) براى اسباب و انگيزه‌هايى كه باعث پيدايش روزى و رحمت براى آفريدگان مى‌شود استعاره شده است مانند حركات آسمانى و اتّصال برخى ستارگان به يكديگر، و استعدادهايى كه در زمين براى روييدن نباتات و جز اينها قرار داده شده است و جهت استعاره اين است كه اين اسباب و عوامل با آماده ساختن موادّ ارضى، ابواب خزاين جود و بخشش الهى را بر روى آفريدگان مى‌گشايند، و به منزله كليد درهاى بسته در جهان محسوس مى‌باشند، بديهى است همه اين كليدها به دست پروردگارند، و گردش همه اين اوضاع بسته به مشيّت و اراده اوست، و بنا بر گفتار ليث واژه خزاين براى موادّ و استعدادهاى آسمانها و زمينها استعاره شده و جهت آن اين است كه تمام پديده‌ها و رخدادها مانند ارزاق و جز آن بالقوّة يا بالفعل در آنها وجود دارد، همان گونه كه در خزانه‌ها آنچه مورد نياز است موجود مى‌باشد، و اين كه درختان سر سبز در بامداد و شامگاه او را سجده و نيايش مى‌كنند، مراد خضوع و تذلّل آنها در برابر قدرت‌

[2] ابو الحسن مقاتل بن سليمان بن بشر خراسانى مروزى از مفسّران مشهور است كه مذهب زيديّه داشته و در سال 150 ه در بصره در گذشته است، به فرهنگ دهخدا رجوع شود. (مترجم)

[3] ليث بن مظفّر بن نصر بن سيّار از ياران خليل بن احمد نحوى عروضى بصرى است و خليل در سال 175 ه وفات كرده است. همان مأخذ (مترجم)