متعال‌ «خُشَّعاً أَبْصارُهُمْ‌ [1]» و قياما به‌ «يَوْمَ يَقُومُ النَّاسُ لِرَبِّ الْعالَمِينَ‌ [2]» و اين دو كنايه است از اين كه در اين روز، مردم در نهايت زبونى و ناتوانى به سر مى‌برند، و يقين دارند كه هيچ قدرتى جز قدرت خداوند وجود ندارد، و ألجمهم العرق به معناى اين است كه عرق محلّ لجام يا دهان آنها را فرا گرفته و كنايه از آن است كه توان آنها به نهايت رسيده است، زيرا خستگى و رنج موجب فرو ريختن عرق زياد است.

(19725- 19722)

فرموده است: و رجفت بهم الأرض ...

خداوند متعال در اين باره فرموده است: «يَوْمَ تَرْجُفُ الْأَرْضُ وَ الْجِبالُ‌ [3]» و «إِذا رُجَّتِ الْأَرْضُ رَجًّا وَ بُسَّتِ الْجِبالُ بَسًّا [4]» برخى گفته‌اند مراد از زمين لرزنده، سر زمين دلهاست كه بر اثر غلبه ترس و بيم از خداوند و هول و هراس روز رستاخيز به تپش و لرزش در مى‌آيند، امّا دسته ديگر گفته‌اند: معناى ياد شده انصراف سخن از ظاهر كلام الهى است بدون اين كه ضرورتى باشد و جايز نيست، زيرا آنچه را مخبر صادق در باره جزئيّات احوال روز رستاخيز از جانب او خبر داده، همه از امور ممكن مى‌باشد، و قدرت خداوند نيز وافى و كافى براى تحقّق آنهاست.

(19734- 19726)

فرموده است: فأحسنهم حالا من وجد لقدميه موضعا و لنفسه متّسعا.

گفته شده كه منظور، كسى است كه در ساحت معرفت و بندگى پروردگار، براى پاى عقل خود جايى، و در مقام قدس و فراخناى رحمت او براى خويشتن جايگاهى وسيع يافته است، و پيداست كه حال اينها در روز رستاخيز از همه‌

[2] سوره مطفّفين (83) آيه 6 يعنى: روزى كه مردم براى پروردگار جهانيان به پا خيزند.

[3] سوره مزمّل (73) آيه 4: آن روزى كه زمين و كوهها به لرزه در آيد.

[4] سوره واقعه (56) آيه 4 يعنى: هنگامى كه زمين سخت به لرزه در آيد، و كوهها به شدّت متلاشى شود.