اين بيان امام (ع) دستور است براى در نظر گرفتن آخرين مرحله جنگ، يعنى مردن، كه مردم از آن مى‌ترسند، تا اصحاب حضرت، قلب خود را بدان آرامش بخشند، و سريعا آماده كارزار شوند، زيرا عادت بر اين است كه مرد شجاع با ناديده گرفتن زندگى و پذيرفتن مرگ با شرافت، شتابان به سوى مرگ مى‌رود؛ چون نام نيك و عاقبت بخيرى را بر زندگى با ذلّت و ننگ ترجيح مى‌دهد.

بعضى از شارحان كلمه «سمجا» را «سمحا» قرائت كرده‌اند، چون معناى هر دو واژه يكى است فرق نمى‌كند.

(11123- 11110)

قوله عليه السلام: عليكم بهذا السّواد الأعظم الى قوله رجلا ...

امام (ع) پس از دستورات دوازده‌گانه، و برانگيختن ياران خود بر انجام كارهاى لازم و تعيين مقصد آنها، اجتماع مردم شام را به سواد اعظم تعبير كرده است، چون از حيث كميّت جمعيّت انبوه و فراوانى بودند.

منظور از «رواق مطنّب» در كلام امام (ع) خيمه مخصوص معاويه است.

زيرا معاويه آن روز در خيمه‌اى قرار داشت كه بر آن با طنابهاى فراوان قبّه بلندى افراشته بودند و صد هزار نفر از مردم شام متعهّد شده، پيمان بسته بودند، كه تا پاى جان از معاويه حمايت كرده، حفاظتش كنند.

امام (ع) سراپرده عظيم معاويه را به يارانش معرّفى كرده و آنان را براى در هم شكستن آن، با اين خصوصيّت كه شيطان در آن لانه گرفته است، ترغيب مى‌كند.

منظور از شيطان، معاويه و بقولى عمرو عاص مى‌باشد. به اين دليل كه شيطان موجودى است فريبكار، و مردم را از راه خدا باز مى‌دارد، معاويه و اطرافيانش داراى چنين خصلتهايى بودند. بدين مناسبت حضرت لفظ شيطان را بر آنان اطلاق كرده است. پيش از اين در معنى و مفهوم شيطان بحث كرديم و