بحث دوّم- تضمين مزدوج-

و آن عبارت از اين است كه سخنگو بعد از رعايت سجع كلام، بين دو لفظى كه از نظر وزن و روى متشابه باشند جمع كند، مانند سخن خداوند تعالى: «فَمَكَثَ غَيْرَ بَعِيدٍ فَقالَ أَحَطْتُ بِما» [1] بين سبأ و نبأ تضمين مزدوج است. و مانند سخن رسول خدا (ص) المؤمنون هيّنون ليّنون، «مؤمنان آسان‌گير و نرمخويند». و مانند سخن على (ع): كثرة الوفاق نفاق.

بحث سوّم- ترصيع،

ترصيع عبارت است از اين كه دو جمله از نظر وزن الفاظ مساوى و حرف آخر دو جمله يكسان باشد. مانند كلام خداوند متعال: «إِنَّ الْأَبْرارَ لَفِي نَعِيمٍ وَ إِنَّ الْفُجَّارَ لَفِي جَحِيمٍ» [2]، و نيز مانند سخن على (ع): علا بحوله و دنى بطوله مانح كلّ غنيمة و فضل كاشف كل عظيمة و ازل، «خداوند از لحاظ قدرت و سلطه از انسان به دور و از لحاظ بخشش به انسان نزديك است بخشنده هر نعمت و فضيلت، و بر طرف كننده هر سختى و شدتى است». و نيز مانند سخن آن حضرت در توصيف دنيا كه فرموده است: اوّلها عناء و آخرها فناء، و فى حلالها حساب و فى حرامها عقاب، «اول دنيا سختى و آخر آن نيستى، در حلالش حساب و در حرامش كيفر است». گاهى ترصيع با تجنيس جمع شده و در يك عبارت مى‌آيد، مانند سخن على (ع) در باره كتاب خدا: بيت لا تهدم اركانه و عزّ لا تهزم اعوانه، «در خانه‌اى است كه بنيانش خراب نمى‌شود، ارزشى است كه طرفدارانش شكست نمى‌خورند».

(باب دوّم)

باب دوّم در باره دلالت قراردادى و معنوى است‌

حسن دلالت داراى چهار شرط است:

[2] سوره انفطار (82) آيه (13): همانا نيكان در نعمت و بدكاران در جهنمند.