نوع اوّل، جملاتى هستند كه داراى دو كلمه‌اند

و داراى چهار بحث است:

بحث اوّل- در مورد تجنيس (هم جنس بودن) است.

دو كلمه متجانس داراى انواع زير است:

1- تجنيس تام، دو كلمه متجانس اگر مفرد و در نوع حروف و تعداد و حركات و كيفيت يكسان باشند، تجنيس تام ناميده مى‌شود، مانند قول عرب كه مى‌گويد: «حديث حديث» سخن تازه و مانند سخن حريرى شاعر و لا ملأء الرّاحة من استوطأ الراحة: «به راحتى كامل رسيد كسى كه پا روى راحتى بگذارد.»

2- انواع تجنيس ناقص، ميان دو كلمه مفرد در حركات اختلاف است مانند گفته عرب كه گفته است: جبّة البرد جنّة البرد «قبايى كه از جنس برد باشد سپر سرماست» بين دو كلمه برد و برد تجنيس با اختلاف حركات است.

ممكن است ميان دو كلمه مفرد از لحاظ حركت و سكون اختلاف باشد مانند سخن عرب كه گفته است: البدعة شرك الشرك: «بدعت دام شرك است» ميان شرك و شرك تجنيس است منتها با اختلاف حركت و سكون.

ممكن است اختلاف ميان دو كلمه مفرد از لحاظ تشديد باشد مانند قول عرب كه گفته است: الجاهل امّا مفرّط و امّا مفرط، «نادان در كار يا زياده روى مى‌كند يا كوتاهى.»

ممكن است ميان دو كلمه مفرد در تعداد حروف اختلاف باشد. بدين صورت كه دو كلمه در حروف و شكل مساوى باشند و سپس به يكى از دو كلمه حرفى اضافه شود اين دو كلمه را مزيل هم ناميده‌اند. حرف اضافه شده ممكن است در آغاز كلمه باشد مانند سخن بارى تعالى: وَ الْتَفَّتِ السَّاقُ بِالسَّاقِ إِلى‌ رَبِّكَ يَوْمَئِذٍ الْمَساقُ‌ [1] حرف «ب» در ساق دوّم اضافه شده است، و ممكن است حرف‌