[شرح‌] (4164- 4097)

سيّد رضى در باره كلام امام (ع) مى‌گويد: اين كلام مختصر مواردى از نيكويى سخن را داراست كه تحسين تعريف كنندگان از روى فهم به پايه آن نمى‌رسد و بهره شگفتى از اين كلام بيشتر از بهره خودپسندى است و در عين حال داراى ويژگيهايى از فصاحت است كه تاكنون بر هيچ زبانى جارى نشده است و هيچ انسانى بر عمق آن اطلاع نيافته. كسى كه از دانش فصاحت بهره‌اى ندارد آنچه ما در باره اين كلام گفتيم درك نمى‌كند، مگر داراى ذوق سرشار باشد، و در هر صورت جز دانشمندان بلندى اين سخن را درك نمى‌كنند.

امام (ع) در اين قسمت از خطبه عبرت گرفتن را براى رعايت تقوا لازم دانسته و به صورت قضيّه شرطيّه متّصله توجّه داده است كه عبرت گرفتن وسيله رسيدن به تقواست. صورت قضيه شرطيّه متّصله چنين است: هر كس از پيشامدهاى ناگوار عبرت بگيرد تقوا او را از افتادن در شبهات باز مى‌دارد چگونگى ارتباط بين عبرت گرفتن و تقوا به اين صورت است: هر كس كه در توجّه به حقايق، عقل راهنمايش باشد و نور بصيرت او را بر مشاهده آفات دنيا آماده سازد و از دگرگونى حالات عبرتها به دست آورد و از كسانى كه همّت خود را به دنيا منحصر كرده و دنيا را جاى هميشگى خود دانسته‌اند پند گيرد، خواهد ديد كه همه امور دنيا باطل و سايه‌هايى زوال پذيرند. بنا بر اين خداوند ترس و تقواى خود را در دل چنين شخصى مى‌افكند و اين ترس از خدا او را از افكننده خود در امور باطل و بى‌دوام باز مى‌دارد و نور حق بر لوح نفسش به خاطر همين پند گرفتن مى‌تابد.

بنا بر اين لازمه تقوا به دور ماندن از شبهات است. امام (ع) با لفظ شبهات اشاره فرموده است به امور دنيوى باطل و بى‌دوام كه حق و ثابت و بادوام تصوّر مى‌شوند و قوّه خيال امور باطل را به حق مشتبه مى‌سازد و به همين دليل شبهات را شبهات ناميده‌اند.