الَّذِينَ اشْتَرَوُا الضَّلالَةَ بِالْهُدى‌ فَما رَبِحَتْ تِجارَتُهُمْ وَ ما كانُوا مُهْتَدِينَ‌ [1].

(1723- 1717)

فرموده است: فاستبدل بالجذل ... و تناسل الذريّة

در اين فراز سخن امام (ع) تقديم و تأخيرى صورت گرفته است. بدين صورت كه بلافاصله پس از جمله «و العزيمة بوهنه» فاستبدل نبوده است و تقدير كلام چنين بوده است: فاهبطه اللّه الى دار البليّة و تناسل الذّريّة فاستبدل ...

پس از هبوط، آدم به خداوند تضرّع كرد و خداوند توبه او را پذيرفت و به او كلمه رحمت را آموخت. و به وى وعده بازگشت به بهشت را داد. اهباط آدم پس از لغزش و فروختن بهشت به دنيا صورت گرفت. و قرآن كريم در سوره بقره به همين ترتيب نقل كرده است: فَأَزَلَّهُمَا الشَّيْطانُ عَنْها فَأَخْرَجَهُما مِمَّا كانا فِيهِ وَ قُلْنَا اهْبِطُوا [2] و پس از آن مى‌فرمايد: فَتَلَقَّى آدَمُ مِنْ رَبِّهِ كَلِماتٍ فَتابَ عَلَيْهِ‌.

به همان ترتيبى كه امام (ع) داستان آدم را بيان كرده است در سوره طه آمده است: وَ عَصى‌ آدَمُ رَبَّهُ فَغَوى‌ ثُمَّ اجْتَباهُ رَبُّهُ فَتابَ عَلَيْهِ وَ هَدى‌ قالَ اهْبِطا [3].

امام (ع) اجتباء و توبه را بر اهباط مقدّم آورده است، و هر دو صورت (چه اهباط بر اجتباء و توبه مقدم شود و چه نشود) زيباست.

حكما گفته‌اند معناى اهباط آدم فرود آمدن او از جايگاه كرامت و استحقاق افاضه نعيم بهشت است. به اين شرح كه هر گاه نفس ناطقه از خداوند سبحان روگرداند و به پيروى شياطين و فرزندان جنّ و رضايت ابليس توجه كند از رحمت خدا دور مى‌شود و صفحه دلش سياه و از قبول انوار الهى ناتوان‌

[2] سوره بقره (2): آيه (36): شيطان آنها را لغزاند و از آنجا كه بودند بيرونشان كرد به آنها گفتيم فرود آييد ... آدم از پروردگارش كلماتى را آموخت كه موجب پذيرفتن توبه او شد.

[3] سوره طه (20): آيه (121): آدم معصيت پروردگارش را كرد و به گمراهى افتاد. سپس پروردگارش او را مورد توجه قرار داد و توبه‌اش را پذيرفت و هدايتش كرد و فرمود فرود آييد.