فغوي، ثم اجتبيه ربه فتاب عليه و هدي، قال اهبطا منها جميعا)[1] آدم دستور پروردگارش را عصيان كرد و گمراه شد، سپس خداوند او را برگزيد و توبه اش را پذيرفت و او را هدايت كرد، و به آنان (آدم و حوا) فرمود از بهشت بيرون رويد.

مقصود از بيرون رفتن از بهشت هبوط است . ظاهر اين آيه اين است كه توبه قبل از هبوط بوده است، ولي آيه ديگري در همين سوره بقره به عكس اين معنا دلالت دارد و اخبار و روايات هم با اين مناسب است : (فازلهما الشيطان عنها) پس شيطان لغزاند آدم و حوا را از ناحيه درخت، (فأخرجهما مما كانا فيه) پس بيرون كرد آنان را از بهشتي كه در آن بودند، (و قلنا اهبطوا بعضكم لبعض عدو) و ما هم خطاب كرديم به آنها (شيطان و آدم و حوا) كه پايين رويد، بعضي از شما با بعضي ديگر (هر يك با ديگري) دشمن هستيد، (و لكم في الارض مستقر و متاع الي حين) و شما در زمين تا مدتي زندگي خواهيد كرد، (فتلقي آدم من ربه كلمات فتاب عليه)[2] سپس تلقي كرد آدم از پروردگارش كلماتي را و خدا توبه او را پذيرفت .

ظاهر اين آيه اين است كه جريان توبه بعد از هبوط بوده است . شايد ترتيبي كه در نهج البلاغه و سوره طه هست و مخالف با ترتيبي است كه در سوره بقره است، ترتيب ذكري باشد، يعني در مقام ذكر نخست توبه را ذكر كرده است . چرا در سوره طه و نهج البلاغه نخست توبه و سپس هبوط به زمين ذكر شده است ؟ شايد حكمتش اين است كه پس از اين كه قرآن گفت آدم معصيت كرد و گمراه شد، بلافاصله توبه ذكر شده است كه تصور نشود كه آدم تا آخر گمراه بوده، پس در ذكر پذيرفتن توبه او عجله شده است كه يك وقت به ذهن نيايد كه حضرت آدم معصيتي كرد و براي هميشه مطرود خدا شد. در عبارت نهج البلاغه هرچند توبه

---