دانستيم كه ميان اين دو شعر فرق عادى و خارق العاده نيست، وقتى كه اين ثابت شد و ما نتوانستيم ميان كلمات قصار سوره‌هاى بلند و ميان فصيحترين شعر عرب فرق بگذاريم و ميان دو كلام، آن تفاوتى كه قبلا ذكر كرديم ظاهر نشد، پس براى چه فرق كم حاصل شد ولى فرق زياد حاصل نگرديد؟ و براى چه با تقارب، اشتباه برطرف شد ولى با تفاوت برطرف نشد؟

اعتراضات بر صرف‌

(1) اعتراضات بر صرف فراوان است: اينكه گفتند: فرق ميان فصيحترين كلام عرب و قرآن، مختص بود به فصيحانى كه به معارضه خواسته شدند، پاسخش اين است كه اگر اين فرق به آنان اختصاص داشت با اين كه تفاوت زيادى با قرآن داشتند، به غير آنان نيز مى‌تواند باشد و خلاف آن را دانستيم.

امّا كسى كه فرق ميان اشعار جاهليت و اشعار جديد را انكار مى‌كند، اگر مورد خطابش را عوام الناس قرار مى‌دهد كه در آن حرفى نيست ولى اگر به كسانى كه فصاحت را مى‌فهمند اشاره كند، اين بر آنان مخفى نيست.

اگر كسى گويد «صرف» از چه چيزى واقع شد؟ خواهيم گفت: صرف از اينكه آنان را بازداشت تا كلام و سخنى بياورند كه مساوى قرآن يا قريب به آن در فصاحت و طريقه نظمش باشد. هر كس كه مى‌خواست با قرآن معارضه كند، فصاحتش سلب مى‌گرديد؛ زيرا علومى كه به وسيله آنها قدرت پيدا مى‌كرد، طبق عادت، ضرورتا از فعل خداوند است بنا بر اين، اگر با شعر منظوم با آن معارضه مى‌كردند، اين معارضه محسوب نمى‌شد. و شاهدش اين است كه پيامبر اكرم معارضه را مطلق گفت، نه به شيوه خاص و به اين جهت كه مطلق گذاشته است آنان در معارضه با يك ديگر، با فصاحت و طريقه نظم معارضه مى‌كردند.

از اين رو هيچ وقت خطيب، شاعر را به معارضه نمى‌طلبيد و نه شاعر خطيب را.

و اگر در منظور او شك مى‌كردند، سؤال مى‌نمودند و چون نپرسيدند، معلوم است كه غرضش را فهميده‌اند و اگر نمى‌فهميدند با شعر با او معارضه مى‌كردند كه‌