مخصوص و غير معهود معجزه است، ولى نظم بدون فصاحت نمى‌تواند مطلقا جهت اعجاز قرآن باشد؛ چون در نظم تفاضل واقع نمى‌شود، اين سخن مى‌تواند كافى باشد؛ چون در قبلى مى‌توانست عادتا مشاركت واقع شود[1]؛ چنانچه روشن گرديد.

(1)

اعجاز قرآن در نظم و تأليف‌

(2) اما كسى كه گفته است «نظم و تأليف قرآن» كه از بندگان محال است، معجزه مى‌باشد؛ مانند آفريدن جواهر و رنگها كه محال است، اين سخن اگر كلى گفته شود، باطل است؛ زيرا ما بر تمام حروف قدرت داريم و كلام هم تماما از حروفى كه هر متكلمى بر آن قدرت دارد، تركيب يافته است.

اما «تأليف» پس اطلاقش بر قرآن مجاز است؛ زيرا حقيقت آن در احكام است و منظور در قرآن اين است كه دنبال يك ديگر واقع شوند، اگر مراد اين باشد، اين را مردم نمى‌توانند؛ چون آنان فاقد علم فصاحت و فاقد ايقاع حروف هستند، نه اينكه محال باشد؛ چنانچه غير شاعر نمى‌تواند شعر بگويد؛ چون از آن آگاهى ندارد نه اين كه از قدرت او خارج بوده و محال باشد، و هر وقت محال بودن اين، به فقد علم برگردد، اين خطاى در عبارت است نه معنا.

(3)

صرف و اعتراض بر صرف و پاسخ آن‌

(4) توضيح اينكه: اگر فقط فصاحت خارق العاده بود، بايد ميان آن و شيواترين سخن عرب، تفاوت شديدى كه بين ممكن و معجزه وجود دارد، داشته باشد و فرق و فاصله اين دو، مشتبه نمى‌شد، چنانچه ميان دو كلام فصيح، مشتبه نمى‌شود، اگر چه فرقى مانند ممكن و معجزه ندارند. مگر نمى‌بينى فرق ميان شعر طبقه اوّل از شاعران با شعر محدثين كه با اوّلين نظر فهميده مى‌شود؟ و نياز نداريم در تشخيص اين فرق به كسى كه در فصاحت به نهايت رسيده است، رجوع كنيم.

[1] بحار الأنوار: 92/ 128.