بودم، روزى كه تنها با خود به سوى محلّ نماز ظهر ايشان در مسجد موسوم به مسجد پيغمبر ميرفتم، به سبزه ميدان كه رسيدم اين فكر به نظرم آمد كه: من چقدر ايشان را قبول دارم؟! ديدم در حدود يك پيامبر إلهى! من واقعاً به كمال و شرف و توحيد و فضائل اخلاقى و معنوى ايشان در حدود ايمان به يك پيغمبر، ايمان و يقين دارم. زيرا اگر الان حضرت يوسف و يا شعيب و يا حضرت موسى و عيسى على نبيّنا و آله و عليهم السّلام زنده شوند، و بيايند و امر و نهيى داشته باشند، من حقيقةً بقدر اطاعت و انقياد و ايمان به حقّانيّت آن انبياء به اين راد مرد بزرگ و الهى ايمان و ايقان دارم.

شاهدى هم داريم، چنانچه بعضى ذكر نموده‌اند كه: عُلَمآءُ امَّتى كَأَنْبيآءِ بَنى إسْرآئيلَ [1]. در اينصورت براى انطباق آن حديث بر علماء امّت‌

______________________________ [1] اين روايتى است كه در ألسنه مشهور و بر سر زبانها متداول است، وليكن ابداً سندى را براى آن نيافتيم با كثرت تتبّعى كه در اين باره نموديم. محدّث و عالم متضلّع خبير سيّد عبد الله شُبَّر در كتاب «مصابيح الانوار فى حلّ مشكلات الاخبار» در ج 1، ص 434 از طبع مطبعة الزّهراء- بغداد، به شماره حديث 83 آورده است كه:

آنچه از پيغمبر صلّى الله عليه و آله روايت شده است كه: قالَ: عُلَمآءُ امَّتى أنْبيآءُ بَنى إسْرآئيلَ، أوْ كَأنْبيآءِ بَنى إسْرآئيلَ، أوْ أفْضَلُ مِنْ أنْبيآءِ بَنى إسْرآئيلَ؛ براى اين حديث در اصول ما و اخبار ما پس از فحص و تتبّع تامّ ابداً مدركى نيافتيم. و ظاهراً از دست پرورده‌ها و موضوعات عامّه است. و از كسانيكه از ميان علماء ما تصريح به ساختگى بودن آن نموده‌اند محدّث شيخ حرّ عاملى است در كتاب «الفوآئد الطّوسيّة» و محدّث شريف جزائرى. و كيف كان ممكن است براى آن دو معنى نمود.- تا آخر آنچه را كه شبّر در اينجا ذكر كرده است.

و حقير در كتاب «الجامع الصّغير» سيوطى و «كنوز الحقآئِق» مناوى و «نهج الفصاحة» پاينده و «وهج الفصاحة» أعْلمى كه براى احاديث صغار سيّد البشر تدوين يافته است مراجعه كردم، از طريق عامّه در آنجا هم نبود. و در كتاب «جنّة المأوى» شيخ محمّد حسين آل كاشف الغطاء، در ص 197 در ضمن سوالاتى كه كتباً از ايشان از معنى اين حديث مى‌شود و ايشان پنج وجه را در معنى و تفسير آن احتمال داده‌اند، در تعليقه آن مرحوم آية الله حاج سيّد محمّد على قاضى طباطبائى تصريح به آنچه گفتيم نموده‌اند و چنين ذكر كرده‌اند كه: اين حديث از موضوعات عامّه است.

آية الله حاج سيّد محمّد على قاضى طباطبائى در كتاب «تحقيق درباره اوّل أربعين حضرت سيّد الشّهداء 7» از طبع سوّم- تبريز، تحت عنوان: «مراد از آل محمّد چه كسانند؟» در ص 468 گويد: فيروز آبادى (صاحب كتاب اللغة) گويد: وقَول رَسولِ اللهِ صلَّى اللهُ عليه و ءَاله و سلَّم: عُلَمآءُ أمَّتى كَأنْبيآءِ بَنى إسْرآئيلَ، و فى لَفظٍ: عُلَمآءُ هَذِهِ الامَّةِ أنْبيآءُ سآئِرِ الامَمِ؛ وَ إنْ كانَ فى إسْنادِهِ مَقالٌ لَكِنْ يُسْتَأْنَسُ بِهِ فيما ذَكَرْناهُ.