نام کتاب : شرح گلستان نویسنده : خزائلى، محمد جلد : 1 صفحه : 225
(بنده سرخرو)، آمده، علت اين نامگذاريها آن
بوده است كه غلامان ترك از بندگى شاهان به مقامات لشكرى ميرسيدند و در آخر، امير
يا سلطان ميشدند. آل افراسياب براى حفظ عنوان اجداد خويش، تكين را چنانكه گويى
معادل با لفظ سلطان يا پادشاه باشد بنام خود افزودند. اين لفظ، با نام تركى
پرندگان مخصوصا طيور شكارى هم تركيب ميشده و اشخاص برجسته ترك، آن اسم مركب را نام
ميگرفتند چنانكه چقرىتكين، مركب از چقرى بمعنى باز (شاهين) و تكين. اما راجع به
جزء اول نام سبكتكين، نظر قطعى نميتوان اظهار كرد. عتبى، مؤلف تاريخ يمينى، اين
اسم را با ضم اول ضبط كرده است و در باب معنى آن چيزى ننوشته. نسبت به سبك سه
احتمال ميتوان داد: اول آنكه، سبك، كلمه فارسى باشد. دوم آنكه با ضم اول و كسر
ثانى در معنى سست اتخاذ شود. هردو احتمال مخصوصا احتمال دوم موجه سكوت مورخين از
تعيين معنى اين جزء است. احتمال سوم آنكه، لفظ، با دو كسره باشد. سبك با دو كسره
بمعنى مرغى كه عاشق نور آفتاب باشد در كتابهاى لغت، ضبط شده و با اين احتمال،
سبكتكين، تركيبى مانند چقرىتكين خواهد بود. (رجوع شود به: ديوان لغات ترك و برهان
قاطع و برهان جامع و تاريخ يمينى).
قوىترين احتمال آنكه، جزء اول اين نام، صورت تغييريافتهakapS
(سگ) باشد و اين لفظ از جمله الفاظ مشترك فارسى و تركى خراسانى (تركى جغتائى)
بحساب آمده و در لهجه ايران باستان،akapS سگ نر وukapS سگ ماده بوده است و در لهجه تاتى امروز هم، سگ
را سپك تلفظ ميكنند. با اين حساب، سبكتكين، سگ بنده (سگبند) ميشود و اين اصطلاح،
معمول بوده چونكه محمد بن وصيف دبير يعقوب بن ليث صفار در ستايش امير صفارى گفته
است:
اى
اميرى كه اميران جهان خاص و عام
بنده
و چاكر و مولى و سگبند و غلام
______________________________
(27)- تأويل: بمعنى بازگرداندن گفتهاى به
مقصودى دور از ذهن عمومى است و اين كلمه از قرآن آيه 6 سوره آل عمران اقتباس شده و
بموجب آن كريمه، در قرآن آياتى متشابه وجود دارد كه جز خدا و راسخان در علم، تأويل
آن كسى نميداند و همچنين در قرآن مجيد بر گزارش خواب در سوره يوسف «تأويل
الاحاديث» اطلاق گرديده. لكن بتدريج تأويل را در باب آيات و حكمتها آوردهاند و
گزارش خواب را تعبير و خوابگزار را معبر خواندهاند.
بحث درباره رؤيا و اقسام آن از ديرزمانى بين حكما رواج داشته و در
قرون اوليه اسلام، تعبير، بصورت علمى مستقل درآمده و ابن سيرين (محمد بن سيرين
بصرى) متوفى در سال 110 هجرى از جمله معبران بزرگ اسلامى است. دو كتاب «تعبير
الرؤيا» و «منتخب الكلام فى تعبير الاحلام» كه هردو بطبع رسيده منسوب به اوست.
خواب حضرت يوسف و تعبير آن كه در قرآن مجيد و تورات مسطور است
تكيهگاه
نام کتاب : شرح گلستان نویسنده : خزائلى، محمد جلد : 1 صفحه : 225