صفت دلالت را نمود بر اسم لاقتضاء مقام التوسل و تا آنكه اشاره باشد به علّت بودن مبدأ از براى اسناد صلّ. اليك و في اللّيل. هر دو متعلّقند به دليل. الأليل صفت ليل است و مشتق از اوست به جهت اراده مبالغه، مثل ظلّ الظّليل و عرب عربا و دهيه دهيا و مراد از دليل حضرت نبوى است و مراد از ليل زمان جاهليّت است كه شمس معرفت از ميان برخاسته بود و كثرت معاصى و بدعتها و كفريّات آن زمان چون ظلمت معنوى دارند كأنّه آن زمان را مثل شب تاريك نموده بودند.

يعنى: رحمت نازل كن بار خدايا بر آن كسى كه دليل و رهنما به سوى تو بود در شب بسيار تاريكى كه ظلمت جهل و نادانى و خدانشناسى همه عالم را فرا گرفته بود و مردم در وادى ضلالت و گمراهى حيران و سرگردان بودند، پس او دليل شد خلق را به سوى تو با كلمات خود به دلالت لفظى و به وجود و اوصاف حميده خود به دلالت عقلى كما قال صلى اللّه عليه و آله: «من رآنى فقد رأى الحقّ». [1] و قال: علىّ 7 «معرفتى بنورانيّة معرفة الله» پس اگر مراد از دليل نفس وجود مبارك باشد، مراد از ليل مى‌توان بود تعيّن بشرى، و ظلمت كثرت و تارى امكان.

و الماسك من أسبابك بحبل الشّرف الاطول، عطف است بر الدّليل، اسباب جمع سبب است و سبب به معنى ريسمانى است كه بر شاخ درخت بندند و به واسطه او بر آن درخت بالا روند و مراد در اينجا يا كتب انبياء است يا شرايع و اديان آنها كه تشبيه شده است به ريسمان چون اديان هم واسطه ترقّى در مدارج كمالات است پس در اسباب و حبل استعاره تحقيقيّه است كه اطلاق مشبّه بر مشبّه به شده است و وصف او به أطوليّه ترشيح است‌[1] و اگر مراد از حبل دين اسلام شد وصف به أطوليّه به اعتبار باقى بودن اوست تا روز قيامت و همچنين اگر مراد قرآن باشد، چون از باقى كتب سماويّه جامع‌تر و معجزه بودن او مشهود خلق است، الى يوم القيامه و داراى شرع اسلام است كه غير منسوخ است إلى يوم القيامة و او است عروة الوثقى التي لا انفصام لها كما قال عزّ من قائل:

______________________________ [1] بحار الانوار، ج 58- 235، حديث 1، هر كه مرا ببيند البته كه حق را ديده است.

[1] - به پاورقى شماره 3 صفحه 14 همين كتاب مراجعه شود.