نفوس هم در نور داشتن و شرف و غير اينها از صفات كمال تفاوت پيدا مى‌كنند، پس لازم است كه (نفوس) در تعقلات‌شان خالى از خواص مزاج نباشند و نيز لازم است كه هر نفسى با عالم علوى و نفوس آنها- به موجب آن‌چه كه در مزاج آنها از آثارش (مزاج) ظهور مى‌يابد و باز به حسب حكم وقتى كه در آن اجتماع اجزاى مزاجى وقوع مى‌يابد- مناسبت داشته باشد، و ناگزير قواى برخى از آنها غالب‌تر است؛ و در نتيجه نسبت نفس و مزاج آن به اين فلك و نفس و عقل آن قوى‌تر و تمام‌تر است، لذا ادراكش به حسب مرتبه‌اى است كه در آن جا برايش تعيّن يافته، به ويژه پس از ترقى و معراج روحانى به مقام كمال نسبى خود؛ و يا به مرتبه كمالى كه كاملان دارند، آنان كه حقايق را در بالاترين مراتب تعيّن خودش- همان‌گونه كه در علم حق تعالى در ازل تعيّن يافته- ادراك و مشاهده مى‌كنند.

66/ 3 و به اين تفاوت مرتبه‌اى پيغمبر 6 در بياناتش اشاره فرموده كه در معراجش با ارواح انبيا در آسمانها اجتماع داشته، اين اشاره به مرتبه نفوس آنان- به موجب مناسبت ثابت (و يا ثانى) بين آنها و بين نفوس آسمانى و عقول عالى- مى‌باشد، وگرنه شكى نيست كه نفوس؛ متحيّز و داراى مكانى نيستند و كاملان و نزديكان به كمال همان‌گونه كه همگان مشاهده‌اش مى‌كنند مشاهده مى‌كنند.

67/ 3 و از آن جمله اين كه وجود عام به واسطه نسبت‌هاى احدى‌[1] جوادى مطلق؛ مقابل تمام موجودات است؛ و علم حق تعالى بدان؛ آن‌گونه است كه خودش را به خودش و به آن‌چه كه در خودش است؛ يعنى از جهت عين علم خود به ذات خود مى‌داند- ولى از حيث امتياز نسبى- و آن علم اولين لازم حق متعال است و به اعتبار اين علم مبدئيت وى تحقق مى‌يابد و ايجاد عالم از جانب حق تعالى به حسب اين علم عقلى است كه تابع حقايق مى‌باشد. روشن است كه تعلق علم او به جزئيات به‌گونه جزئى؛ مانند تعلق علم او است به هر جزئى- بدون واسطه عقول- هم چنان كه بعضى از حكما قائل‌اند كه علم او بر وجه كلى است.

[1] - يعنى از جهت تعلقش به متعلقات و معلومات، و اين اشاره است به علم تفصيلى كه در حضرت واحديت است، چون آن مبداء و سرآغاز ايجاد عالم به‌گونه تفصيلى است كه بعدا گويد: و انشاء و ايجاد عالم از آن، يعنى به حسب آن علم عقلى است كه تابع حقايق است.