ايجاب مى‌كند كه دور دورتر و بزرگ‌تر از اين افلاك به حسب آن دور كندتر باشد و به بيشترين مقادير مضبوط آن مقدّر و اندازه‌گيرى شود، و آن سال‌هايى است كه از حيث ماه‌ها و روزها؛ به سبب عددى كه بيشترين اصول مراتب عدد است- يعنى هزار- بيشتر مى‌باشد، البته با حفظ نسبت بين نزديك‌تر و دورتر- بر مقتضاى حكمت پروردگار واحد يكتا- پس خداوند سبحان آن را به بيست و هشت هزار سال مقدّر و معيّن كرد.

165/ 5 سپس گوييم: نظير آن در اين‌جا فلك بدنى است به عمر مزاجى عنصرى انسانى، و اين نظير آوردن احتمال دارد اشاره به اين باشد كه كمترين زمان شكل گرفتن بدن شش ماه است و كمترين عمر انسان غالبا شصت سال است، چنان كه پيغمبر 6 فرمود: بيشترين عمر امّت من ما بين شصت و هفتاد سالگى است، و يا اين‌كه عمر انسان در دور قمر غالبا هفتاد سال است و در ادوار افلاك عالى هزار سال و يا بيشتر است، پس اين تمثيل و تنظير به سبب تفاوت زياد بين آن دو است. و احتمال دارد كه تمثيل بدان براى كمتر باشد و اشاره‌اى باشد كه عمر بدن انسان و مزاجش- به واسطه جزئى بودنش- غالبا هفتاد سال است و عمر عالم پيش از خلق عالم- چنان كه در فتوحات آمده- هفتاد و يك هزار سال است، و يا اشاره به اين است كه دور بدن آدم هفت سال است، چنان‌كه در علم پزشكى مشخص شده بدن آدم در هر هفت سال؛ از طورى به طور ديگر انتقال پيدا مى‌كند؛ مانند رشد و بلوغ و جوانى، و عمر نوع آدم چنان‌كه در فتوحات گفته هفت هزار سال است و خدا دانا است.

166/ 5 سپس گوييم: در فلك هشتم كبر و بزرگى منتهى به صورت كندى مى‌شود، زيرا فلك حاكم كه اسمش بر تفصيل و تكثير است؛ به حسب كبر و بزرگى منتهى به آن مى‌شود، زيرا بالاى آن‌كه عرش است صورت احديت محيط و جامع بوده و اولين چيزى است كه از عالم حسّى ظاهر شده و بدان ظهور وجود احدى و رحمت رحمانى فراگير و محيط تمامى يابد؛ لذا خداوند مى‌فرمايد: الرَّحْمنُ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوى‌، يعنى: خداوند رحمان بر عرش استيلا يافت (5- طه) ولى حكم دوام در يك نشأه از نشآت جسمانى طبيعى غير عنصرى بدان منتهى مى‌شود، چون عنصرى‌ها را دوامى نيست، زيرا ديگر افلاك چهارگانه دائمى زير عرش‌اند. و نيز در آن (عرش) راز سرعت- با بزرگى فلك و احاطه آن- آشكار مى‌شود، چون كندى يا به‌