و همت در لغت نوعى از قصد و آهنگ و عزم است و از جهت اصطلاح، انگيزه‌اى طلبى است كه از نفوس و ارواح؛ براى مطالب (مطلوبات) كمالى و مقاصد غايى برانگيخته و برخاسته مى‌شود و به حسب گوناگون بودن اهلش و اختلاف مدارك و مراتب‌شان گوناگون مى‌گردد.

989/ 4 برخى از اينان هستند كه اهتمامشان به امور دنيائى كه اصول آن در بيان الهى آمده: زُيِّنَ لِلنَّاسِ حُبُّ الشَّهَواتِ مِنَ النِّساءِ وَ الْبَنِينَ وَ الْقَناطِيرِ الْمُقَنْطَرَةِ مِنَ الذَّهَبِ وَ الْفِضَّةِ وَ الْخَيْلِ الْمُسَوَّمَةِ وَ الْأَنْعامِ وَ الْحَرْثِ ذلِكَ مَتاعُ الْحَياةِ الدُّنْيا وَ اللَّهُ عِنْدَهُ حُسْنُ الْمَآبِ‌، يعنى:

دوست داشتن خواستنى‌ها از: زنان و فرزندان و بسته‌هاى فراهم شده طلا و نقره و اسبان داغدار و رمه و كشت، براى مردم آرايش يافته اين كالاى زندگى دنيا است و بازگشتگاه نيك پيش خدا است (14- آل عمران) مى‌باشد.

990/ 4 برخى از اينان هستند كه اهتمامشان به امور آخرت و كمالات روحانى است، وَ لَلْآخِرَةُ أَكْبَرُ دَرَجاتٍ وَ أَكْبَرُ تَفْضِيلًا، يعنى: مرتبت‌هاى آخرت بهتر و برترى آن بيشتر است (21- اسراء)

991/ 4 برخى ديگر از اينانند كه همتشان به آنچه نزد خدا و در خداست مى‌باشد، وَ فِي ذلِكَ فَلْيَتَنافَسِ الْمُتَنافِسُونَ‌، يعنى: رغبت كنندگان بدين نعمت رغبت كنند (26- مطففين) و اينان به حسب بهره‌مندى‌هاشان از خداوند و به حسب مقامات و مراتب كمالى و اكمليشان متفاوتند.

992/ 4 پس هركس كه همتش به امرى از اين‌ها تعلق گيرد؛ همان مطلب و مطلوب غائى او است و نهايت وصولش- اگر برايش مقدّر شده باشد- به آنجا است، و اكمل از آنان همتش به غير حق خالص و ناب- بدون توجه و التفاتى عشقى به آنچه گفته شد- تعلق نمى‌گيرد.

جندى اين چنين گفته.

993/ 4 و اما غير بشر؛ قوه‌اى است آسمانى و علوى؛ جذب كننده به سوى آن‌كه بر او وارد شده- به نسبتى روحانى و مناسب آن فلك كه تعين روحش آن را اقتضا دارد- و يا به نسبتى مولّدى (زايچه‌اى) كه طالع مسقط (اندازنده) نطفه او به حسب باطنش- و يا طالع ولادت او به حسب ظاهرش- آن را اقتضا دارد، تمام اينها در مفردات آن است.

994/ 4 و اما مركبات آن؛ يا مركب از تمام آنها است و يا بعضى از آنها- با انضمام‌