موقوف بر اجتماع تمام حقايق و احكام مراتب فى الجمله مى‌باشد، خواه نشأه‌اش معتدل باشد- هم‌چنان كه در كامل است- و يا آن‌كه منحرف و كج باشد- هم‌چنان كه در غير او است- و كوچكترين آن؛ كوچكترين چيزى است كه از حيوان، كه آخرين مولدات و پديده‌ها است پديد مى‌آيد؛ ولى به واسطه كوچكى و خواريش؛ احكام مرتبه روحى و غير آن در آن ظاهر نشده است.

430/ 4 و اما آن‌چه كه نقلا دلالت دارد؛ چيزى است كه خداوند بدان اشاره كرده و فرموده: سُبْحانَ الَّذِي خَلَقَ الْأَزْواجَ كُلَّها مِمَّا تُنْبِتُ الْأَرْضُ وَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَ مِمَّا لا يَعْلَمُونَ‌، يعنى:

منزه است آن‌كه همه اصناف را از آنچه كه زمين ميروياند بيافريد و نيز انسان‌ها و آن چيزها كه نمى‌دانند (36- يس) و باز فرموده: وَ مِنْ كُلِّ شَيْ‌ءٍ خَلَقْنا زَوْجَيْنِ‌، يعنى: همه چيز را دو صنف آفريديم (49- ذاريات) خلق را بر ازدواج و ضميمه كردن و جمع ترتيب داده و ترتب حكم بر موصوف نشانه‌اى است كه داراى وصف بلندى مى‌باشد، و در بحث افلاك برخى از رازهاى آن- با خواست خدا- روشن خواهد شد.

اصل دوازدهم در ترتيب ظهور موجودات پس از برانگيخته شدن قلم و لوح مانند تعيّن عالم مثال است بعد از تعين عالم ملكوت- از عالم جبروت-

431/ 4 گوييم: بعد از برانگيخته شدن آن دو[1] در آينه نفس رحمانى؛ مرتبه طبيعت- از حيث ارتباطش به اجسام و ظهور حكم آن در آنها و بدان‌ها- تعين يافت، و اين در هباء اول بود كه بعضى آن را هيولاى كل مى‌نامند.

432/ 4 و بيانش آن‌گونه است كه فرغانى گفته و آن اين‌كه: نفس رحمانى كه رحمت فراگير است و ظاهرى و باطنى را شامل است چون به حكم «احببت- دوست داشتم» از باطن‌

[1] - يعنى پس از صادر شدن لوح از قلم اعلا در آينه نفس رحمانى مرتبه طبيعت تعين يافت. م