فرشتگان و ستارگان و عناصر و مولّدات گرفته تا انسان، و اين براى تحقيق و ثبوت كمال جلا و استجلا است و بدين سبب به نام كتاب مبين فعلى ناميده مى‌شود و كتاب مبين كه در قرآن آمده همين است.

385/ 4 پنجم و ششم: توجه داشتنش است به وصف تدبير و تكميل آن‌چه كه از وى ظاهر مى‌گردد و تفصيل مى‌يابد[1]، و بدين سبب نفس كلى ناميده مى‌شود. و توجه داشتنش به تدبير و اداره كردن به دو صورت است: يكى كلى؛ و آن به اين اعتبار نفس كاملان از انبيا و اوليا- غير از پيغمبر ما 6- مى‌باشد، براى اين‌كه نفس ناطقه او كه تدبير و اداره كننده صورت مطهر و پاك او است همان جهت تفصيل قلم اعلا است مر آن‌چه را كه در لوح محفوظ به فرمان: آن‌چه كه خواهد شد بنويس؛ مجمل گرفته بود. و ديگرى نفوس جزئى است كه تدبير و اداره كننده اشخاص و افراد جزئى عنصرى‌اند، و به واسطه جهات شش‌گانه آن (لوح محفوظ) جهات عالم شش گرديده است، و وجه هفتم؛ جامع اين وجوه است.

وصل چهارم در بيان اركان و پايه‌هاى لوح‌

386/ 4 فرغانى گويد: از آن جهت كه نسبت لوح به تعيّن دوم- كه به نام الوهيت ناميده شده- شديدتر است و آن (الوهيت) داراى چهار اصول و سه شرط و متمماتى در ظهور تمام احكامش- كه همان اصول هفت‌گانه‌اند و پيش از اين گفته آمد- مى‌باشد؛ اسم «بارى» در لوح؛ براى هر يك از اين اركان چهارگانه مظهرى خاص و صورتى روحانى- با اشتمال هر يك از آنها بر آثار باقى- معين و مشخص كرد.

387/ 4 بنابراين اسرافيل 7 مظهر ركن حيات كلى است، و بدين جهت است كه حيات ابدى اخروى تعلق به نفحه دوم او در صور- كه مجمل صورتهاى طبيعى و عنصرى‌

[1] - يعنى به صور موجودات مثالى و حسى ظاهر مى‌شود و تدبير مى‌كند و حفظ مى‌نمايد و كلى را به صفت كلى و جزئى را به وجه جزئى تدبير و اداره مى‌كند.