احوال خود و دخولش تحت حيطه و ضبط آن (حكم). و از جمله اين احوال حقيقت ترتيب است كه مستلزم حقيقت تقدّم و تأخر و توسّط- كه براى هر يك نسبت به ديگرى ثابت است- مى‌باشد، اما تقدم حقيقى خاص حق تعالى است.

340/ 4 و اين اصل؛ يعنى شهود حق سبحان در ظاهريت باطن خود؛ از آن جهت كه آن (ظاهريت) مجلاى (باطن) خود است مرتبه امكان- با تمام آن‌چه از اعيان و لوازم اعيان كه در دنيا و آخرت در بردارد- مى‌باشد از پنهان‌ترين رازهاى مسأله نفس رحمانى و خواص «عما» است‌[1]، چون آن اصل راز قدر است كه آگاهى از آن پوشيده است، زيرا باز شدن قفل آن به تحقيق؛ موقوف بر باز شدن مفاتيح غيب است كه در مرتبه علمى؛ براى اهل كمال و توقف تام مى‌باشد، از اين روى جز با بحث و گفتگوى تفصيلى تقليدى، و يا نورانى تحقيقى دانسته نمى‌شود.

341/ 4 و ما پيش از اين اشاره‌اى در بحث شهودات سه‌گانه الهى داشتيم و در آن‌جا گفتيم: تعلق علم به چيزى در مرتبه علمى مجرّد- از حيث صلاحيتش براى قبول تعين وجودى و توجه الهى و موقوف بودنش بر سبب و يا اسبابى- عبارت است از شهود حق تعالى آن را در مرتبه امكانش، و معقول بودن مطلق اين تعلق مذكور- به گونه‌اى كه آگاهى بر آن داده شده- عبارت است از شهود اشياء بطور اطلاق- در مرتبه امكان-.

اصل دهم در بيان نخستين كونى (موجودى) كه از «عما» به گونه آينگى از دو طرف كه مترتب بر دو مرتبه است تعيّن يافت.

342/ 4 چون حق سبحان از مرتبه امكان- با آن‌چه كه دربردارد- هرچه را كه اقتضاى آشكار شدن در درجه اوّلين ايجاد داشت- مانند قلم اعلا كه به نام عقل اول و عقل كل و روح اعظم ناميده مى‌شود- مى‌دانست؛ لذا آنها را آشكار ساخت، مانند فرشتگان مهيّم كه حق تعالى‌

[1] - يعنى اين اصل، يعنى شهود حق در ظاهريت باطن خود ... از پنهان‌ترين رازهاى ... مى‌باشد. م