مانند چوب و خشت براى ساختن خانه- و حكم اجتماع و تركيب و استحاله (دگرگونى)- مانند اركان و عناصرى كه بعضى از بعض ديگر جدايند- جارى است به‌طورى كه براى همه كيفيت متشابهى برقرار مى‌گردد كه آن (كيفيت) كمال اين حركات فعلى و انفعالى است، و آن مزاج مى‌باشد كه آماده قبول صورت نوعى است.

292/ 4 اصل هشتم اين‌كه: هر اثرى وحدانى؛ از مرتبه جمع و وجود- به واسطه حركتى غيبى كه به احديت جمع سارى (در اشياء) است- مى‌رسد، و براى حقايق كه اختصاص‌شان به توجه ارادى ظاهر است، موجب اجتماعى مى‌شود كه پيش از اين نبود، بنابراين هر اجتماعى كه اين‌گونه باشد تركيب است- نه كلّ اجتماعات- زيرا اجتماع اسماء موجب تركيبى نمى‌شود؛ مگر آن‌كه مرتبه‌اى كه در آن اجتماع بين معانى واقع شده اقتضاى آن را داشته باشد، چون هر فرزندى بين (پدران) مختلف؛ محل را در صورت دنبال مى‌كند.

293/ 4 لذا گوييم: مراتب نكاح چهار است؛ يعنى مراتب كلّى آن منحصر در چهار است و پنجمى ندارد- جز آن‌چه كه اختصاص به انسان دارد- و آن نوعى از نكاح است كه اجسام مركب را پديد مى‌آورد، اما جزئيات آن بى‌نهايت است، چون گفته شد كه جزئيات تركيب بى‌نهايت است، بدان جهت كه حضرت شيخ قدس سره در شرح حديث گفته: حق تعالى عوالم و موجودات را به واسطه بعضى به بعض ديگر ربط و پيوند داده و در همه صفت تأثير و تأثر (اثرگذارى و اثرپذيرى) را به وديعه نهاده است، لذا در وجود چيزى كه موصوف به تأثير باشد و تأثرپذير نباشد- جز حق سبحان در مرتبه عزّت و غناش- وجود ندارد.

294/ 4 پس نكاح اول عبارت است از اجتماع اسماء اولين- كه همان مفاتيح غيب هويت و مرتبه كونى‌اند- به واسطه توجه ذاتى الهى از حيث آن‌ها (يعنى اسماء اولين)؛ براى جمع آمدن اسماء اصلى مر نسبت‌هاى ظهور و بطون و وجوب و امكان را، و نتيجه آن؛ مطلق صور وجودى مى‌باشد، چنان‌كه حضرت شيخ قدس سره گفته: مسماى «رحمان» عبارت است از بخار عام و وجود عام، و نفس رحمانى اولين مولودى است كه از اجتماع اسماء اصلى از باطن نفس و روح آن- ظاهر شده است، و در تفسير اين اجتماع را در مراتب نكاح بيان نداشته است.