جهت كه او (انسان كامل) است به زبان جمعيت خصوصى، و آن‌چه كه ذات او (انسان كامل) از اجزاء و صفات و قواى روحانى و جسمانى طبيعى در بردارد؛ تعبير به «نعبد- مى‌پرستيم» و «نستعين- يارى مى‌خواهيم» و «اهدنا- هدايت‌مان كن) مى‌گردد، يعنى به واسطه احاطه مرتبه كمالى او به هر دو طرف؛ و آن‌چه كه دو طرف از غيب و شهادت و روح و جسم و عموم و خصوص و قوه و فعل و اجمال و تفصيل اشتمال بر آن دارد. اين را نيك بينديش و بازارى و نيازمندى به سوى پروردگارت توبه و بازگشت كن. اگر ترا مهر از اين سخن برداشته شود راز ربوبيت و عبوديت را در هر چيزى خواهى شناخت؛ و نيز تحقق خواهى يافت كه هر عابدى از حيث خلقيّتش متوجه به اصل الهى خودش كه بدان تعين يافته مى‌باشد؛ يعنى از مطلق غيب ذات در آينه كمالى انسانى الهى، به واسطه انعكاس دو حكم كه از پهنه امكان به آينه مذكور بازگشت دارد. پس او را مى‌پرستيم- با اين‌كه هيچ كس جز خدا را نمى‌پرستد- يعنى از حيث اين‌كه اين آينه كمالى قبله هر موجود و وجه تمام اشياء از اين آينه است، و در آن اصل برابرى آن و تعين يافته بدان- از غيب ذات- هست، پس هر كس بهره و نصيبى از حق دارد كه آن را از مشكات صورت اين شأن مى‌گيرد[1].

96/ 4 سپس گوييم: براى ذات- يعنى مرتبه وجود حق از حيث اين مرتبه احديت كلّى- دو اعتبار است كه عبارت از دو نسبت مى‌باشد: يكى اعتبار جمع احدى غيبى احاطى او؛ كه به اين اعتبار مرتبه جمع و مرتبه احديت جمع ناميده مى‌شود، و ديگرى اعتبار اين كه او عين حقايق مذكور است- نه غير آنها- و اين‌كه او بر آنها انبساط و گسترش يافته و در نتيجه صورت جمعيت آنها گرديده، پس به اين اعتبار وجود عام و تجلى سارى و نفس رحمانى و خزانه جامع و امثال اينها ناميده مى‌شود؛ ناميدنش مر اعمّ و شامل‌ترين اوصاف او و اوّلين‌شان از جهت تعين و ظهور براى مدارك، براى اين كه وصف اعم از آن روى كه براى موصوف قيد است، بدان (قيد) از مطلق فرود مى‌آيد، ولى به واسطه عمومش به فهم نزديك گرديد و بدان نام ناميده شده است.

[1] - يعنى انسان كامل؛ از مشكات اين مرتبه كمالى كه در اينجا به آينه ناميده شده است، و آن قسط و بهره و نصيب عبارت است از تعيّن حق تعالى از حيث شأنى از شئونش، و صاحب قسط صورت اين شأن است.