امتيازى نسبى است، براى اين كه علم؛ به اعتبار ذات حق سبحان- همانند خود او- احدى و يگانه است و كثرتش نسبت به متعلقات مى‌باشد.

853/ 3 پس گوييم: شهود حق تعالى در ذاتش تمامى حقايق و لوازم آنها را- با واسطه و غير واسطه- است تا منتهى شود به اسماء افعال و صور اعيان وجودى؛ يعنى تعيّناتى كه از اقتران وجودى حاصل شده است؛ و نيز آن‌چه اين حقايق و لوازم از تداخل احكام اسماء صفات و افعال تناسب و تباين- با اختلاف انواع‌شان- در پى دارند، و اين كه از چه جهتى ارتباطها محدود و منحصر مى‌شود و در چند امر منحصر مى‌گردد و از چه جهتى شهود ذاتى علمى- يعنى شهود درخت و ميوه‌هاى آن و آن‌چه (از لوازم و برگ و شاخ) در پى دارد در يك دانه و هسته- منحصر نمى‌گردد، يعنى شهود ذاتى علمى كه با كاشتن آن؛ همگى حاصل مى‌شود، البته براى كسى كه توانايى بر كشف و غير آن دارد كه اين را نه در عين خارجى و نه در صورت مرتبه علمى به تفصيل مى‌بيند.

854/ 3 و اما شهود خداوند سبحان مر موجودات را در صورى كه از او متميّز و جدايند؛ شهودى است كه فقط تعلق به تعيّنات آنها داشته و يا تميّزى است كه به واسطه تعيّن آنها و يا به سبب تعيّن حق تعالى به آنها حاصل آمده است، يعنى نه اين كه شهود و يا امتياز كردن به واسطه امرى بوده كه بين آن و بين حق هيچ واسطه‌اى نبوده؛ مانند قلم اعلا- البته آن گونه كه اهل نظر مى‌پندارند- براى اين كه نسبتى كه بين حق و هر موجود متعيّنى كه از آن نسبت به «قرب وريدى- از رگ گردن نزديكتر» و «معيت ذاتى» تعبير مى‌شود نسبت مطلق و تعيّن وارد بر او است، و هيچ واسطه‌اى در اين نسبت كه محققان وجه خاص مى‌نامندش نمى‌باشد؛ و چون اين را اهل نظر نيافتند پنداشتند كه علم حق تعالى به تعيّنات جزئى وجودى بر وجه كلّى است، چون آن به واسطه عقل اول است كه تمام صور اشياء در او مرتسم است- ولى به وجهى كلّى-.

855/ 3 و حقيقت آن است كه واسطه همان وجود عامى است كه آن- در وجود- غير ذات حق نيست؛ ولى در اعتبار كردن براى «الاه». سپس (گوييم:) اين واسطه در صدور كثرت است نه در شهود آن، پس وقتى گفتيم: فقط به سبب تعيّن حق تعالى، پرهيز از آن چيزى است‌