مى‌باشد كه اختصاص به آسمان دنيا دارد، پايان سخن حضرت شيخ قدس سره.

717/ 3 و اما چگونگى شمول و فراگيرى آن (مراتب) را در اين منازله و مشهد بيان داشته و گفته: ديدم كه هر موجودى- به موجب احكام مراتب پنج‌گانه- داراى پنج مرتبه است:

718/ 3 نخست اعتبار آن موجود از جهت عين ثابتش كه عبارت از صورت معلوم بودن او در علم حق ذاتى كه از ازل تا ابد بر يك طريق است، و اين اعتبار را احكامى لازم است؛ يعنى از جهت اين كه آن موجود در ذات حق معلوم است و نسبت به خود معدوم.

719/ 3 بعد از آن اعتبارش از جهت روحانيت او است، چون هيچ چيزى نيست جز آن كه داراى روحانيت است، يا سلطنت و حكمش ظاهر است- مانند فرشته و انسان و حيوان- و يا پنهان است، مانند نبات و معدن (گياه و جماد) و غير اينها از صورت‌هاى عنصرى و امثال آن. سپس اعتبارش از جهت طبيعت و صورت او است.

720/ 3 سپس (گويم:) صورتى كه لازم هر روحانيّتى است بر چند نوع است: اگر شأن آن روح اين باشد كه به صورت‌هاى متعدد در يك زمان درآمده و تلبّس نمايد- مانند فرشتگان و جن و بزرگان از انسان‌ها- او داراى حكم است. و اگرچه شأن آن روح اين باشد كه مقيد به يك صورت معين باشد و از آن تجاوز نكند، مانند تمامى مردم و حيوانات؛ البته بر رأى آنان كه مى‌گويند حيوانات داراى ارواحى مفارق‌اند، و بنابر دو تقدير، روحانيت داراى احكامى پنهان است كه به حسب مظاهرش ملازم آنها است، چون به واسطه آن مظاهر و به حسب آنها ارواح تعيّن پيدا مى‌كنند.

721/ 3 و در اين جا اعتبار ديگرى هم هست و آن اعتبار شئى است از حيث تجلى وجودى كه در مراتب سه گانه مذكور سارى و جارى است.

722/ 3 سپس وصف و حكم است كه جامع بين اين چهار بوده و معرفت آن بستگى به تعقل هيئت و شكلى معنوى داشته كه از اجتماع اين چهار حاصل گرديده است و آن حكم آخرى كمالى و نفسى رحمانى است، پايان سخن حضرت شيخ قدس سره.

723/ 3 اگر گويى: اگر اين مراتب پنج‌گانه براى هر موجودى حاصل است- هم چنان كه گفته شده: در هر چيزى همه چيز هست- بنابراين هر موجودى جامع (همه مراتب)