هر ظهور و حكمى مستند به مرتبه‌اى الهى و جمعيت اسمائى است كه آن «رب‌[1]» او است و بدان استناد به اسم جامع پيدا مى‌كند، سپس (گوييم:) مطلق اسماء داراى سه مرتبه كلى مى‌باشند، براى اين كه اسماء افعالى تكوينى مستند به صفاتى‌اند و صفاتى مستند به ذاتى؛ سپس شهود الهى- كه مترتب است بر اقتران مذكور به اعيان ثابته كه (اعيان) عبارت از معلومات او و صور آنها مخلوقات وى‌اند- تقسيم به شهود علمى در ذات او سبحانه، يعنى شهود آن‌چه كه لازم ذات او مى‌شود كه به نام شهود مفصل در مجمل‌[2] و درخت خرما و توابع آن در هسته خرما ناميده مى‌شود، و شهود وجودى عيانى در آن‌چه كه از وى فقط به واسطه تعيّنش امتياز دارد[3]، و شهود علمى در حضرت علمى‌[4] براى هر قابل و پذيرائى كه داراى صلاحيت قبول و پذيرش تعيّن وجودى را داشته و متوقف بر سبب و يا سبب‌هائى هست مى‌گردد، و اين شهود در مرتبه امكان است، پس مقصود فصل (دوم) در چهار مقام ترتيب مى‌يابد:

مقام اول‌

693/ 3 بدان كه وجود الهى را از جهت اقترانش با اعيان ثابته كه عبارت از حقايق علمى وجودى‌اند و تعيّنش بدان‌ها؛ ظهورى است كه مستلزم احكامى چند مى‌باشد، و اين احكام تابع حقايق داراى صلاحيت تعيّن و ظهور[5] به حق‌اند، يا در برخى از مراتب وجودى- مانند اول بودن و قرب و نزديكى تمام نسبت به كسى كه قبول و پذيرشش مر وجود را متوقف بر

[1] - براى اين كه هر مرتبه خاص و وجود عينى متعيّن بوده و تحت تربيت اسمى از اسماء الهى واقع است، و گاهى ممكن است تحت تربيت دو اسم و يا اسمائى چند باشد، لذا شارح گفت: و جمعيت اسمائى كه رب او است، و به سبب استناد موجود عينى به اين اسم خاص، مستند به اسم الهى- استناد اين اسم به آن- مى‌شود.

[2] - يعنى در مراتب مجمل كه مراد وجود واجب است، نه اين كه اجمال در علم حاصل است، براى اين كه اجمال در علم بودن نشانه نقصان علم است- بر عكس وجود- براى اين كه اجمال در آن( يعنى شدّت) كمال و تماميت وجود است، چون وجود هر چه كه بسيطتر و مجمل‌تر باشد شديدتر است.

[3] - يعنى مفصل را به واسطه تفصيل وجودى عينى آن مفصل؛ شهود كردن.

[4] - يعنى مفصل را به واسطه تفصيل علمى آن- نه اثباتى مفصل- شهود كردن.

[5] - براى اين كه صلاحيت اين ظهور از حالات محكوم است نه خود محكوم، پس اين مراتب الهى نسبت به احوال بنده همان ظهور در مراتب و مراتب بنده است، چون در تمامى مراتب متعيّنه ظاهر او است.