ولى از جهت وحدت عين ثابت آن (عرش) در مقام وحدت حقيقى جايز است، بنابر اين آنجا كه خداوند فرمود: فَعَّالٌ لِما يُرِيدُ، يعنى: هر چه بخواهد مى‌كند (16- بروج) جواب پرسش مقدّر است، چون مى‌داند كه از اعتراض كننده پوشيده و محجوب از معرفت، اين مهمّ مطلوب سر مى‌زند.

672/ 3 بدان كه اينجا موضع مناسبى است براى نقل آن‌چه كه حضرت شيخ قدس سره در كتاب نفحات در فايده خلق عرش بيان داشته؛ اين مطلب را در ضمن نفحه‌اى كه حاوى بيان كيفيت دريافت امداد و يارى‌هاى حق تعالى است بيان داشته كه هر موجود مركب و يا بسيطى آن را با چه صفتى مى‌گيرد؛ و نيز راز بقا و فنا و دوام و متناهى بودن و غير اينها را بيان داشته است.

673/ 3 گفته: بدان كه هيچ امر و فرمانى از جانب حق سبحان- جز از جهت مقام جمع و وجود- به عالم نمى‌رسد، و هيچ امرى از آن مقام به هيچ يك از اشيا- جز به سرّ احديت- تقيّد پيدا نمى‌كند و هيچ چيز در هر چه كه از جهت ضديت ضد او است اثر نمى‌گذارد، پس هيچ چيزى از مقام وحدانيت جمعى قبول اثرى را نمى‌كند؛ مگر به واسطه وحدتى كه بدان اتصاف بيابد و بدان استعداد- براى قبول اثر آن- كمال يابد و بدان؛ مناسبت بين آن و بين امر و مقام ثابت گردد.

674/ 3 و چون عالم به صورت كثرت آشكار است و رنگ كثرت به خود گرفته است؛ خداوند سبحان غالب‌ترين چيز بر هر شئى را در هر لحظه‌اى؛ حكم يكى از اشيائى قرار داده كه از آن تركيب كثرت آن شئى سرچشمه مى‌گيرد، و غير آن از اجزاى آن شئى- اگر مركّب است- و يا قواى معنوى آن شئى- اگر بسيط است- تابع اين امر غالبى كه محل نفوذ اقتدار و امر او است مى‌باشد.

675/ 3 و در پى آن‌چه كه بيان داشتيم در انسان دو شاهد است: يكى ظاهر؛ و آن غلبه يكى از كيفيات او و حكم آن بر باقى آن‌چه كه از او است و نشأه او تركيب يافته؛ مانند صفرا و يا حرارت و يا غير اين دو، و ديگر باطن؛ و آن يكى شدن اراده قلب و متعلق آن در هر لحظه‌اى از هر صاحب اراده‌اى، زيرا قلب در يك لحظه جز يك امر را گنجايش ندارد؛ اگر چه در نيروى آن هست همه چيز را فرا گيرد ولى به صورت پى‌درپى و به تدريج، و به اين جهتش است كه حق سبحان را مى‌تواند فرا گيرد و غير آن نمى‌تواند.

676/ 3 و چون صورت‌هاى زيرين در فعل تابع صورت‌هاى بالائين- به امر