مقام اول در اشاره به تصور وجود حق و هليّت آن‌

261/ 3 و آن اين كه: حق متعال عبارت است از وجود خالص و نابى كه هيچ اختلاف و ناسازگارى‌اى در او نيست، يعنى وجود حق عبارت است از وجود خالص و ناب؛ و همان وجود است كه حضرت شيخ قدس سره در اين فصل در اعتبار پيشين بر اعتبار مبداء بودن حق تعالى آن را تفسير نموده و گفته: او وجود است و بس، در آن هيچ كثرت و تركيب و صفت و وصف و اسم و رسم و نسبت و حكم اعتبار نمى‌شود؛ بلكه وجودى خالص و ناب است.

262/ 3 گويم: معنى وجود بحث و خالص يعنى وجود مطلق كه در آن اصلا قيدى اعتبار نمى‌شود- و اگر چه احتمال آن را دارد كه با بودن و نبودن قيدها گرفته شود- و آن (وجود) مأخوذ بدون شرط (يعنى وجود لابشرط) است، نه آن‌چه كه (حتى) به واسطه اطلاق قيد يافته باشد، يعنى مجرد از قيدها مأخوذ به بى‌شرطى (يعنى بشرط لا) زيرا محض يعنى خالص و ناب از هر چيز؛ و اين وجود خالص از هر اعتبار و قيدى مى‌باشد.

263/ 3 اما اين كه گفتيم: اختلافى در آن نيست؛ يا اشاره به اين تفسير است؛ يعنى اصلا قيدى در آن نيست، چون قيود است كه اصل و ريشه اختلاف و لازمه آن است، پس چون لازم- كه اختلاف است- نباشد؛ ملزوم- كه قيد است- نخواهد بود، بنابراين صفتى آشكار كننده براى اطلاق تامّش- حتى از قيد اطلاق- خواهد بود. و يا اين كه اشاره به «هلييت» آن است، چون معناى آن يعنى هيچ اختلافى در ثبوت آن نيست، و اين بدان سبب است كه در وجود موجود هست و در ثبوتش ثبوت مطلق وجود است، و يا اين كه اختلافى در وجودش نيست، يعنى از جهت حقيقت، و اگر چه از جهت ظاهر در آن اختلاف است.

264/ 3 و اين بدان سبب است كه جمهور بين محقق؛ يعنى قائل به اين‌اند[1] كه وجود موجود به وجودى است كه عين خودش است- و ما به زودى بر اين مطلب به وجوهى چند

[1] - يعنى صاحبان نظر درباره وجود بر چند گروه‌اند: نخست محققان و صاحب نظران و متكلمان. م