پذيرفت؛ حكم دو امر ديگر باقى خواهد ماند و احكام باقى صفات تابع آن (يكى) خواهند بود[1]، و همين‌طور صورت نتيجه اين توجه تابع حكم غالب خواهد بود، و حكم باقى صفات نسبت بدان امر؛ پنهان خواهد ماند[2].

228/ 3 و اما بعث (باعث و انگيزه) محبت آن دو (يعنى جلا و استجلا) و محبوب بودن آن دو مبتنى بر آن چيزى است كه باز در تفسير بيان داشته و آن اين كه: حق متعال هر چيزى را از عين علم خودش به ذات خود مى‌داند[3]، به علم خود كه همان نورش مى‌باشد[4] در حضرت غيب ذات خويش نظر فرمود؛ نظرى تنزيهى در كمال وجودى ذاتى مطلقى كه ثبوتش براى خود متوقف بر امرى خارجى نبود، چون در آن حضرت چيزى خارج از او نيست، و به واسطه نظر مذكور كمالى ديگر مشاهده كرد كه در غيب هويتش پنهان بود و اين غير از كمال اوّلى بود، در اين مقام رقيقه و اتصالى لطيف و ظريف بين دو كمال برقرار شد، يعنى اتصال تعشق (عشق ورزى) تمام؛ و اين (يعنى كمال پنهان ديگر) كمال جلا و استجلا است‌[5]، لذا اين نظر علمى كه از جهت نسبت شهودى كه از آن تعبير به اسم «البصير» شده و دور از احكام حدوث است درخواست برانگيختگى تجلى غيبى ديگرى را داشت، لذا اين تجلى براى خودش- متصف به صفت حبّى‌[6]- تعين يافت كه تعلق داشت به آن‌چه را كه علم به واسطه طلب ظهورش- به سبب تقدم مرتبه علم بر مرتبه محبت- مشاهده كرده بود، چون مجهول دوست داشتنى نيست.

229/ 3 و چون تجلى باعث حبّى مقدمه واحدى است‌[7] و واحد در مقام واحد بودن خود

[1] - يعنى دو امر ديگر به حكم تبعيت باقى بر آن يكى غالب خواهند بود.

[2] - يعنى حكم باقى صفات و نسبت‌ها در اين صورت نسبت به آن امر غالب پنهان و تابع آن خواهد بود.

[3] - يعنى آن طلب الهى كه تجلى حبّى به صفت فعل و ديگرى يعنى طلب استعدادى كونى به صفت قبول را در بردارد، پس به واسطه حصول و تناكح آن دو؛ مطلوب ظاهر مى‌گردد.

[4] - شارح اين مطلب را در اصل هفتم از فصل اول از باب- با نقل تمام از تفسير و همراه توضيحش- بيان داشته.

[5] - يعنى ظهور نفس اقدسش به اين كمال پنهان در غيب هويتش و شهود نفس اقدسش در آن؛ كمال جلا و استجلا است، و مسلم است كه اين دو كمال غير از آن دو كمالى است كه پيش از اين بيان داشت: كمال جلا عبارت است از كمال ظهور حق به انسان كامل ... تا آخرش، زيرا آن در حضرت علم و اعيان ثابت در غيب هويتش به مقتضاى جمع آمدنشان به احديت ذات او براى تمامى كمالات است، و اين در حضرت عين و اعيان موجود است.

[6] - پس تجلى حبى از تجلى ذاتى كمالى كه موجب شهود علم مر كمال جلا و استجلا راست برانگيخته شده است.

[7] - در اين صورت حكم سلطنت وحدت و غنا نافذ نشده و همين‌طور اتصال احكام تجليات پايان نپذيرفته، زيرا امر ديگرى هست كه مظهر حكم او است كه فعل ناميده مى‌شود، سپس باز مى‌گردد.