در آن طاقت حجّ نداشته باشد يا پادشاهى كه منع او نموده باشد بايد كه بميرد بر يهوديّت يا نصرانيّت‌[1].

و اخبار در فضيلت حجّ و عمره بيش از آن است كه توان شمرد و در جاى خود با كيفيّت اعمال حجّ و عمره مذكور است.

و امّا بيان سرّ اين دو آن است كه ميسّر نيست وصول به خداى عزّ وجلّ مگر به منزّه بودن از شهوتها و بازماندن از لذّتها و اكتفا به قدر ضرورت در آنها و در جميع حركات و سكنات‌[2] از براى خدا مجرّد بودن. و از براى اين بود كه در ملّتهاى سابق گوشه‌نشينان از مردم عزلت اختيار مى‌كردند و در سر كوه‌ها جا مى‌گرفتند و از مردم وحشت مى‌داشتند از براى آنكه به خدا انس بگيرند، و ترك لذّتهاى نقد را مى‌نمودند و مشقّتهاى عظيم بر نفس خود وارد مى‌ساختند از براى طمع در آخرت. و خداى عزّ وجلّ در قرآن مجيد مدح ايشان را كرده و فرموده: «وَ رَهْبانِيَّةً ابْتَدَعُوها ما كَتَبْناها عَلَيْهِمْ إِلَّا ابْتِغاءَ رِضْوانِ‌[3] اللَّهِ»[4] يعنى گوشه‌نشينى و عزلت و محنتها اختيار كرده بودند كه ما بر ايشان واجب نكرده بوديم، بلكه ايشان از براى طلب رضاى خدا[5] مى‌كردند.

و فرموده‌اند: «ذلِكَ بِأَنَّ مِنْهُمْ قِسِّيسِينَ وَ رُهْباناً وَ أَنَّهُمْ لا يَسْتَكْبِرُونَ»[6] يعنى اين به سبب آن بود كه بعضى از ايشان دانشمند و بعضى گوشه‌نشين بودند و از قبول حقّ تكبّر نمى‌نمودند.

و چون آن طريقه‌[7] مندرس شد و مردمان اقبال كردند بر متابعت شهوتها و ترك تجرّد از براى عبادت نمودند[8] و در آن سستى ورزيدند خداى عزّ وجلّ حضرت‌

[1] - روضة الواعظين: 361.

[2] -a - وسكنات.

[3] - رضوان/s m مَرضاة.

[4] - حديد: 27.

[5] - خدا/s خداى.

[6] - مائده: 82.

[7] - طريقه/a طريق.

[8] - نمودند/a نمودن.