مى‌باشد و به حسب ضعف اسباب خوف ضعيف مى‌شود. و خوف از خدا گاهى به معرفت خدا و به‌[1] معرفت صفات او مى‌باشد و گاهى به سبب كثرت جنايت بنده مى‌باشد به ارتكاب معصيتها و گاهى به هر دو سبب مى‌باشد. و به قدر معرفت بنده به عظمت وبزرگى واستغناى خداى عزّ وجلّ و به قدر معرفت به عيبهاى نفس و جنايتها خوف قوى مى‌شود؛ پس هركه از خدا بيشتر مى‌ترسد معرفت به خدا و به نفس بيشتر مى‌دارد. و از براى اين بود كه حضرت پيغمبر 6 فرمودند: من بيش‌[2] از شماها از خدا مى‌ترسم‌[3]. و خداى عزّ وجلّ فرمودند: «إِنَّما يَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ»[4] يعنى جز اين نيست كه مى‌ترسد از خداى عزّ وجلّ علما. پس به قدر كمال معرفت اثر سوزش از دل به بدن و اعضا و صفات مى‌رسد.

امّا در بدن به لاغرى و زردى رنگ‌[5] و گريه كردن است و امّا در اعضا به بازداشتن آنهاست از معصيتها و مقيّد ساختن آنها به طاعت تا تلافى گذشته و تدارك آينده بشود. و[6] از براى اين است كه گفته‌اند: خايف كسى نيست كه گريه كند و اشك از چشم پاك كند بلكه كسى است كه ترك كند چيزى را كه ترسد بر آن معاقب شود.

و حكيمى فرموده: هركه از چيزى ترسد از آن مى‌گريزد. و هركه از خدا ترسد به خدا مى‌گريزد[7].

و امّا در صفات آن است كه شهوتها را بيخ‌كن كند و لذّتها را مكدّر سازد تا معصيتها كه نزد وى محبوب بوده مكروه گردد، چنانچه عسل مكروه مى‌گردد نزد كسى كه‌

[1] -s a - به.

[2] - بيش/a بيشتر.

[3] - أمالي المفيد: 78.

[4] - فاطر: 28.

[5] -a + مى‌كشاند.

[6] -a - و.

[7] - نگر: شرح نهج البلاغة 11: 192. الكافي 2: 68 ح 5 و 6. عدّة الداعي: 138.