خوشبختى حسّى‌

و اين خود يك مسئله است كه بدانيم وقتى كه روح به بهره كامل، آزاد، به خاطر خوشبختى ذاتى خود مى‌رسد، درحالى‌كه با بدن معذّب يا محروم همراه است، درباره نيازمندى‌هايش در ستيز است و يا حتّى در ذوقيّات جماليش صدمه ديده است، توان راندن مگسى را يا برآوردن صدا، احساس بويى تند، حرارت زياد و سرماى شديد را ندارد. عكس العملى در برابر امور مجرّده ندارند، زيرا عميقا متفاوت هستند، پس چه‌وقت شخص آنها را احساس مى‌كند؟ آيا منظور اين نيست كه اين ناراحتى‌ها را از بدن دور سازيم و به قدر امكان، آرامش كامل برايش فراهم كنيم، به راستى كه ما درعين‌حال روح را آزاد مى‌كنيم و بالاترين شادمانى را برايش تهيّه مى‌بينيم؟ ... ما را همين‌قدر بس كه اين را بگوييم تا اهتمام خودمان را به سلامتى، آسايش و دورى از رنج و مرگ نشان بدهيم و حتّى همه اين‌ها را براساس جنبه اخلاقى استوار سازيم.

و به دور از اين نظريّه مقرّر مى‌داريم كه هيچ نوع نظام پاداش اخلاقى به اين مطالب اوليّه زندگى مادّى پاسخ مثبت نمى‌دهد، تا اين‌كه با همه صفا و جلا يك نظام ناقص تيره و تاريكى بشود. و چنين نقصى را امكان ندارد كه در نظام قرآنى مشاهده كنيم، توضيح اين‌كه قرآن به اين مقدار بسنده نمى‌كند كه براى نيكوكاران در سراى آخرت تنها نمردن را تضمين كند كه در اين آيه فرموده است: «لا يَذُوقُونَ فِيهَا الْمَوْتَ إِلَّا الْمَوْتَةَ الْأُولى‌.»[1] و يا حمايت در برابر شرور كه مى‌فرمايد: «لا يَمَسُّهُمُ السُّوءُ.»[2]، بلكه اين تضمين را نيز براى آنها دارد كه از اماكن عذاب آنها را دور سازد: «إِنَّ الَّذِينَ سَبَقَتْ لَهُمْ مِنَّا الْحُسْنى‌ أُولئِكَ عَنْها مُبْعَدُونَ لا يَسْمَعُونَ حَسِيسَها وَ هُمْ فِي مَا اشْتَهَتْ أَنْفُسُهُمْ خالِدُونَ.»[3]، و براى آنان راحتى را ضمانت مى‌كند: «فَرَوْحٌ وَ رَيْحانٌ.»[4]، «لا يَمَسُّهُمْ فِيها نَصَبٌ.»[5] و در كوتاه سخن، براى آنان سلامتى را تضمين مى‌كند:

[1] - دخان( 44) آيه 56: آنها هيچ مرگى جز همان مرگ اوّل( كه در دنيا چشيدند)، نخواهند چشيد.

[2] - زمر( 39) آيه 61، غافر/ 7، 9، دخان/ 56، احقاف/ 31، طور/ 18، 27، حشر/ 10، تحريم/ 6، انسان/ 11، ليل( 92) آيه 17: هيچ بدى به ايشان نمى‌رسد.

[3] - انبياء( 21) آيه‌هاى 101، 102: كسانى كه به خاطر ايمان و اعمال صالحشان وعده نيك به آنها از قبل داده‌ايم، از اين آتش هولناك دورند، آنها صداى آتش را نمى‌شنوند، آنها در آن‌چه بخواهند و مايل باشند، به‌طور جاودان متنعّم‌اند.

[4] - واقعه،( 56) آيه 89: در روح و ريحان و بهشت پرنعمت است.

[5] - حجر( 15) آيه 48، فاطر/ 35، واقعه/ 89: هرگز خستگى و تعب به آنها نمى‌رسد.