مجيد، تفصيلى درآن‌باره ندارد، بلكه تنها درباره قوم نوح نقل مى‌كند: «مِمَّا خَطِيئاتِهِمْ أُغْرِقُوا فَأُدْخِلُوا ناراً.»[1]. و به مناسبت نقل داستان فرعون و قومش مى‌فرمايد: «النَّارُ يُعْرَضُونَ عَلَيْها غُدُوًّا وَ عَشِيًّا.»[2].

ولى سنّت نبوى نيز از انواع عذاب‌هاى هولناكى سخن مى‌گويد كه فرشتگان متوجّه كافران مى‌سازند، گويى كه آن‌ها را شكنجه مى‌دهند؛ درپى سؤالى كه پس از دفن آنان در گورها از هر كدام آن‌ها به عمل آيد.

سنت به صورت كلّى مقرّر مى‌دارد كه مردگان در قبرهايشان شادى و غم را احساس مى‌كنند. و آن‌چه را كه در سراى آخرت برايشان آماده شده است، مى‌بينند، در هنگامى كه صبح و شام برايشان عرضه مى‌كنند، بخارى از عبد اللّه بن عمر نقل كرده است كه رسول خدا 6 فرمود: «وقتى يكى از شما بميرد، جايگاهش را صبح و شام بر او عرضه مى‌كنند؛ اگر از اهل بهشت باشد، از اهل بهشت و اگر از اهل دوزخ باشد، از اهل دوزخ.»[3].

جز اين‌كه قرآن زندگى اهل بهشت و اهل دوزخ را پس از رستاخيز به تفصيل توصيف مى‌كند، و در اين توصيف خواهيم ديد كه چگونه عنصر اخلاقى و عنصر مادّى همواره در كنار هم هستند. و به زودى به تحليل و دسته‌بندى آيات قرآنى تحت عناوين ذيل خواهيم رسيد، و اين آيات مخصوص سرانجام خوشبختى مهمان‌هاى آسمانى و سرانجام مربوط به سهم نكبت‌بار هلاك‌شدگان است.

بهشت:

بهره روحى جنبه روحى خوشبختى عالم بالا، اوّلا به صورت سلبى، به وسيله وعده‌هاى‌

[1] - نوح( 71) آيه 25: به خاطر گناهانشان غرق شدند و در آتش دوزخ وارد گشتند.

[2] - غافر( 40) آيه 46: همان آتش است كه هر صبح و شام بر آن عرضه مى‌شوند.

[3] - ر ك: صحيح بخارى: 1/ 464، حديث 1313، و 3/ 1183، حديث 3068، تفسير قرطبى: 11/ 138؛ تفسير ابن كثير: 4/ 83؛ صحيح مسلم: 4/ 2199، حديث 2899: مسند احمد: 2/ 16، حديث 4658؛ صحيح ابن حبّان: 7/ 400، حديث 3130؛ سنن ترمذى: 3/ 384، حديث 1072؛ موطّأ مالك: 1/ 239، حديث 566؛ سنن كبرا: 1/ 664، حديث 2196؛ سنن ابن ماجه:

2/ 1427، حديث 4269.