ايجابى و گاهى طبيعت سلبى داشت.

و در آينده اين هردو جنبه را در مورد حيات اخروى بررسى خواهيم كرد، هركدام را جداگانه به قدرى كه براى ما ميسّر باشد، مورد بحث قرار خواهيم داد، ولى در ابتدا بايد سخنى درباره مرحله انتقال مابين اين دو نوع زندگى (دنيا و آخرت) بگوييم.

نخستين چشش مزه سرانجام كار

نيكوكاران از نخستين لحظه‌اى كه دعوت آفريدگارشان را لبيك مى‌گويند، بشارتى را كه انتظار مى‌كشيدند، مشاهده مى‌كنند و فرشتگان با درود و سلام با آنان برخورد مى‌نمايند و در اين‌باره قرآن كريم مى‌فرمايد: «الَّذِينَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلائِكَةُ طَيِّبِينَ يَقُولُونَ سَلامٌ عَلَيْكُمْ ادْخُلُوا الْجَنَّةَ بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ.»[1]. و به‌ويژه با شهيدان: «فَرِحِينَ بِما آتاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ يَسْتَبْشِرُونَ بِالَّذِينَ لَمْ يَلْحَقُوا بِهِمْ مِنْ خَلْفِهِمْ أَلَّا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ.»[2].

امّا آنانى كه در هلاكت‌اند، با آخرين خفقان از زندگيشان، مواجهه با تلخى و سختى واقعى شروع مى‌شود: «وَ لَوْ تَرى‌ إِذِ الظَّالِمُونَ فِي غَمَراتِ الْمَوْتِ وَ الْمَلائِكَةُ باسِطُوا أَيْدِيهِمْ أَخْرِجُوا أَنْفُسَكُمُ الْيَوْمَ تُجْزَوْنَ عَذابَ الْهُونِ بِما كُنْتُمْ تَقُولُونَ عَلَى اللَّهِ غَيْرَ الْحَقِّ وَ كُنْتُمْ عَنْ آياتِهِ تَسْتَكْبِرُونَ.»[3]. «وَ لَوْ تَرى‌ إِذْ يَتَوَفَّى الَّذِينَ كَفَرُوا الْمَلائِكَةُ يَضْرِبُونَ وُجُوهَهُمْ وَ أَدْبارَهُمْ وَ ذُوقُوا عَذابَ الْحَرِيقِ.»[4].

امّا راجع به آن‌چه مربوط به فاصله‌اى است كه بين مرگ تا رستاخيز وجود دارد، قرآن‌

[1] - نحل( 16) آيه 32: كسانى هستند كه فرشتگان قبض ارواح روح آنان را مى‌گيرند، درحالى‌كه پاك و پاكيزه‌اند، به آنها مى‌گويند:

سلام بر شما باد. وارد بهشت شويد، به خاطر اعمالى كه انجام مى‌داديد.

[2] - آل عمران( 3) آيه 170: آنها به خاطر نعمت‌هاى فراوانى كه خداوند از فضل خود به آنها بخشيده است، خوشحالند و به خاطر كسانى كه هنوز به آنها ملحق نشده‌اند،( مجاهدان و شهيدان آينده) نيز خوشحالند كه نه ترسى بر آن‌هاست و نه غمى.

[3] - انعام( 6) آيه 93: اگر تو( اى پيامبر) اين ستمكاران را درحالى‌كه در شدايد مرگ فرورفته‌اند، مشاهده كنى، درحالى‌كه فرشتگان قبض ارواح دست گشوده‌اند، به آنها مى‌گويند: جان خود را خارج سازيد، خواهى ديد كه وضع آنها بسيار دردناك و اسفبار است، امروز گرفتار مجازات خواركننده‌اى خواهيد شد، به خاطر اين‌كه بر خدا دروغ بستيد و در برابر آيات او سر تسليم فرود نياورديد.

[4] - انفال( 8) آيه 50،( ر ك: فتح/ 27): و اگر ببينى وضع عبرت‌انگيز كفّار را به هنگامى كه فرشتگان مرگ به صورت و پشت آنها مى‌زنند و به آنها مى‌گويند عذاب سوزنده‌اى را بچشيد!