استاد محمد محمد مدنى- رياست دانشكده الهيّات در ازهر- نيز بر اين مسئله تاكيد دارد و دقّت در فهم مقاصد هر سوره را بهترين راه براى فهم معانى آيات دانسته است. او مى‌گويد: «تا منظر عامّ سوره را با ديد باز ننگرى، هرگز نتوانى به درك جزئيات ترسيم شده در پهناى سوره دست يابى». اين مطلب با ارزش را در مقدمه تفسير سوره نساء بيان داشته و آن را با نام «المجتمع الاسلامى كما تنظمه سورة النساء؛ جامعه اسلامى آن‌گونه كه سوره نساء ترسيم كرده» ياد كرده است‌[1].

دكتر محمد محمود حجازى در اين زمينه كتابى دارد به نام «الوحدة الموضوعيّة في القرآن الكريم» كه به سال 1390 ه و 1970 م به چاپ رسيده و به تفصيل سخن گفته است.

خلاصه، متأخّرين در اين باره تأكيد دارند كه هر سوره داراى يك جامعيّت واحدى است كه در انسجام و به هم پيوستگى آيات نقش دارد و أوّلين وظيفه مفسّر، پيش از ورود به تفسير آيات، به دست آوردن آن وحدت جامع حاكم بر سوره است تا به خوبى بتواند به مقاصد سوره دست يابد.

به‌علاوه، علماى بلاغت از دير زمان، «حسن مطلع» و «حسن ختام» در هر سوره را از جمله محسّنات بديعى قرآن دانسته‌اند، بدين ترتيب كه هر سوره با مقدمه‌اى ظريف آغاز مى‌گردد و با خاتمه‌اى لطيف پايان مى‌يابد. گويند: ضرورت بلاغت اقتضا مى‌كند كه سخن‌ور سخن خود را با ظرافت تمام به گونه‌اى آغاز كند كه هم آمادگى در شنونده ايجاد كند و هم اشارتى باشد به آنچه مقصود اصلى كلام است.

اين نحو شروع در سخن با نام «براعت استهلال» خوانده مى‌شود؛ يعنى ورزيدگى و هنرمندى در جلب نظر شنونده در آغاز سخن. ابن معصوم- اديب تواناى معروف- گويد: «و قد أتت جميع فواتح السور من القرآن المجيد على أحسن الوجوه و أبلغها و أكملها[2]؛ تمامى آغاز سوره‌هاى قرآن به بهترين وجهى اين نكته بنيادين بلاغت را رعايت كرده است». ابن اثير نيز در اين باره، ابتداى سوره‌هاى قرآنى را به‌عنوان‌

[1] مدنى؛ المجتمع الإسلامي؛ ص 7- 5.

[2] ابن معصوم؛ أنوار الربيع؛ ج 1، ص 34.