قلبت را به وسيله آن استوار گردانيم، و آن را به آرامى خوانديم».

همچنين قلب و عقل و لبّ، هر سه يك معنا دارند: نيروى إدراك و انديشيدن.

چنانچه در آيات زير است:

«إِنَّ فِي ذلِكَ لَذِكْرى‌ لِمَنْ كانَ لَهُ قَلْبٌ أَوْ أَلْقَى السَّمْعَ وَ هُوَ شَهِيدٌ[1]؛ قطعا در اين [عقوبت‌ها] براى هر صاحب‌دل و [انديشه‌] و حق نيوشى كه خود به گواهى ايستد، عبرتى است».

«وَ قالُوا لَوْ كُنَّا نَسْمَعُ أَوْ نَعْقِلُ ما كُنَّا فِي أَصْحابِ السَّعِيرِ[2]؛ و گويند: اگر شنيده [و پذيرفته‌] بوديم يا تعقّل [و درك‌] كرده بوديم، در [ميان‌] دوزخيان نبوديم».

«إِنَّ فِي ذلِكَ لَذِكْرى‌ لِأُولِي الْأَلْبابِ‌[3]؛ قطعا در اين [گونه دگرگونى‌] ها براى صاحبان خرد عبرتى است». همچنين علم و عقل و رأى و أبصر و نظر و فهم و فقه و فكّر و أيقن و تذكّر و وعى تمامى اين الفاظ معناى آگاه شدن و دانستن را مى‌دهد. چنان كه در اين آيات آمده است:

«وَ قُلْ رَبِّ زِدْنِي عِلْماً[4]؛ و بگو: پروردگارا! بر دانشم بيفزاى». «يُفَصِّلُ الْآياتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ‌[5]؛ نشانه‌ها را براى گروهى كه مى‌دانند به روشنى بيان مى‌كند». «إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ‌[6]؛ بى‌گمان در اين [امور] براى مردمى كه آگاهند دلايل [روشنى‌] است». «إِنَّهُمْ يَرَوْنَهُ بَعِيداً وَ نَراهُ قَرِيباً[7]؛ آنان [عذاب‌] را دور مى‌دانند و [ما] نزديكش مى‌دانيم». «وَ أَبْصِرْهُمْ فَسَوْفَ يُبْصِرُونَ‌[8]؛ و آنان را بنگر كه به زودى با ديده بصيرت بنگرند [- آگاه خواهند شد]». «أَ فَلَمْ يَسِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَيَنْظُرُوا كَيْفَ كانَ عاقِبَةُ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ‌[9]؛ آيا در زمين سير و سفر نمى‌كنند تا به سرانجام پيشينيان آگاهى يابند؟».

«فَفَهَّمْناها سُلَيْمانَ وَ كُلًّا آتَيْنا حُكْماً وَ عِلْماً[10]؛ پس آن [داورى‌] را به سليمان فهمانديم [- آگاه ساختيم‌] و به هريك [از داود و سليمان‌] حكمت و دانش عطا كرديم». «وَ احْلُلْ عُقْدَةً مِنْ لِسانِي يَفْقَهُوا قَوْلِي‌[11]؛ و از زبانم گره بگشاى [تا] سخنم را

[1] ق 50: 37.

[2] ملك 67: 10.

[3] زمر 39: 21.

[4] طه 20: 114.

[5] يونس 10: 5.

[6] رعد 13: 4.

[7] معارج 70: 7- 6.

[8] صافّات 37: 175.

[9] يوسف 12: 109.

[10] انبيا 21: 79.

[11] طه 20: 27- 28.