است؟ على (ع) فرمود: هنگامى كه به حضورشان مى‌رسيدم، مى‌فرمود: يا على در غيبت تو آيه‌هايى نازل شد، آنگاه آنها را بر من مى‌خواند و تأويل آنها را به من تعليم مى‌فرمود.[1]

اولين كسى كه در مدينه عهده‌دار كتابت وحى گرديد، أبىّ بن كعب انصارى بود. او قبلا در زمان جاهليت نوشتن را مى‌دانست. محمد بن سعد مى‌گويد: كتابت در ميان عرب كمتر وجود داشت و ابى بن كعب از جمله كسانى بود كه در آن دوره كتابت را فرا گرفته بود.[2] ابن عبد البرّ مى‌گويد: ابىّ بن كعب نخستين كسى است كه در مدينه عهده‌دار كتابت براى پيغمبر (ص) شد و او اولين كسى بود كه در پايان نامه‌ها نوشت:

«كتبه فلان ...».[3] ابى بن كعب كسى است كه پيغمبر اكرم (ص) قرآن را به طور كامل بر وى عرضه كرد. او از جمله كسانى است كه در عرضه اخير قرآن حضور داشت؛ بنابراين در «يكى كردن مصاحف در عهد عثمان» به او سرپرستى گروه داده شد و هرگاه در مواردى اختلاف پيش مى‌آمد، با نظر ابىّ، مشكل حل مى‌شد.[4]

زيد بن ثابت در مدينه در همسايگى پيغمبر (ص) خانه داشت. او نوشتن مى‌دانست. در ابتداى امر هرگاه پيغمبر (ص) نياز به نوشتن داشت و ابى بن كعب حاضر نبود، به دنبال زيد مى‌فرستاد تا براى او كتابت كند. رفته رفته كتابت او هم رسميت يافت و حتى با دستور پيغمبر (ص) زبان و نوشتن عبرانى را نيز فرا گرفت تا نامه‌هاى عبرى را براى پيامبر (ص) بخواند، ترجمه كند و پاسخ بنويسد. زيد بن ثابت بيش از ديگر اصحاب، ملازم پيغمبر (ص) براى نوشتن بود و بيشتر نامه‌نگارى مى‌كرد.[5]

بنابراين عمده‌ترين كاتبان وحى، علىّ بن ابى طالب، أبىّ بن كعب و زيد بن ثابت بودند و ديگر كاتبان وحى، در مرتبه بعد قرار داشتند.

ابن اثير مى‌گويد: يكى از ملتزمين حضور در امر كتابت، عبد الله بن ارقم زهرى بود. او عهده‌دار نامه‌هاى پيغمبر (ص) بود، ولى عهده‌دار معاهده‌ها و صلح‌نامه‌هاى پيغمبر (ص)، علىّ بن ابى طالب بود. او مى‌گويد: از جمله كاتبان، كه أحيانا براى‌

[1] . هلالى، سليم بن قيس؛ السقيفة؛ ص 213- 214.

[2] . طبقات ابن سعد؛ ج 3، قسمت 2، ص 59.

[3] . رجوع كنيد به: الاصابة؛ ج 1، ص 19 و ابن عبد البر قرطبى؛ الاستيعاب فى معرفة الاصحاب در حاشيه الاصابة؛ ج 1، ص 50- 51.

[4] . رجوع كنيد به: التمهيد؛ ج 1، ص 340- 348 و مصاحف سجستانى؛ ص 30.

[5] . رجوع كنيد به: ابن اثير؛ اسد الغابة فى معرفة الصحابة؛ ج 1، ص 50 و الاستيعاب در حاشيه الاصابة؛ ج 1، ص 50 و مصاحف سجستانى، ص 3 و طبقات ابن سعد؛ ج 2، قسمت 2، ص 115.