نكرده و هيچ دانش و شناختى را كه به من آموخته و نوشته‌ام، از دست نداده‌ام»[1]. بنابراين اگر پس از رحلت پيامبر صلى الله عليه و آله از اين مصحف- كه مشتمل بر نكات و شرح و تفسير و تبيين آيات بود- استفاده مى‌شد، امروزه بيشترين مشكلات فهم قرآن مرتفع مى‌گرديد.

سرانجام مصحف على (ع)

سُليم بن قيس هلالى (متوفاى 90 ه. ق)- كه از اصحاب خاص اميرمؤمنان عليه السلام بود- از سلمان فارسى چنين روايت مى‌كند: «وقتى كه على عليه السلام بى‌مهرى مردم را نسبت به خود احساس كرد، در خانه نشست و از خانه بيرون نيامد تا آنكه قرآن را كاملًا جمع‌آورى كرد. قرآن پيش از جمع‌آورى حضرت، روى پاره‌هاى كاغذ، تخته‌هاى نازك شده و ورق‌ها نوشته شده و به‌صورت پراكنده بود. على عليه السلام پس از اتمام- طبق روايت يعقوبى- آن‌را بارِ شترى كرده و به مسجد آورد، در حالى كه مردم پيرامون ابوبكر گرد آمده‌بودند، به آنان گفت: بعد از وفات پيامبر صلى الله عليه و آله تا كنون به جمع‌آورى قرآن مشغول بودم و آن‌را در اين پارچه فراهم كرده‌ام. تمام آنچه بر پيامبر نازل شده‌است جمع آورده‌ام. نبوده‌است آيه‌اى مگر آنكه پيامبر صلى الله عليه و آله خود بر من خوانده و تفسير و تأويل آن‌را به من آموخته‌است. مبادا فردا بگوييد از آن غافل بوده‌ايم. آنگاه يكى از سران گروه به پا ايستاد و با ديدن آنچه على عليه السلام در آن نوشته‌ها آورده بود، بدو گفت: به آنچه آورده‌اى نيازى نيست و آنچه نزد ما هست ما را كفايت مى‌كند. على عليه السلام گفت: ديگر هرگز آن‌را نخواهيد ديد. آنگاه داخل خانه خود شد و كسى آن‌را پس از آن نديد».[2] در دوران عثمان، كه ميان طرفداران مصاحف صحابه، اختلاف شديد رخ‌

[1] . تفسير برهان؛ ج 1، ص 16، شماره 14.

[2] . السقيفة؛ ص 82.