«أُذِنَ لِلَّذِينَ يُقاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا وَ إِنَّ اللَّهَ عَلى‌ نَصْرِهِمْ لَقَدِيرٌ؛[1] به كسانى كه جنگ بر آنان تحميل شده، رخصت [جهاد] داده شده است، چرا كه مورد ظلم قرار گرفته‌اند و البته خدا بر پيروزى آنان سخت تواناست». سپس دستور مقابله آمد و آيه‌ «حَرِّضِ الْمُؤْمِنِينَ عَلَى الْقِتالِ ...؛[2] مؤمنان را به جهاد برانگيز ...» و نيز آيه‌ «... فَاعْتَدُوا عَلَيْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدى‌ عَلَيْكُمْ ...؛[3] ... همانگونه كه بر شما تعدى كرده، بر او تعدى كنيد ...» و آيه‌ «... فَاقْتُلُوا الْمُشْرِكِينَ حَيْثُ وَجَدْتُمُوهُمْ ...؛[4] ... مشركان را هر كجا يافتيد بكشيد ...» نازل گشت. تمامى اين آيات در سوره‌هاى مدنى است.

آيات صفح روشن‌ترين شاهد براى نسخ مشروط است؛ بدين دليل كه آيات منسوخه، مربوط به شرايط خاص زمانى و مكانى خويش است و چنانچه در رقعه مكانى يا برهه زمانى خاصى آن‌گونه شرايط پيش آيد، آيات صفح، دوباره قوّت يافته و حاكم خواهد شد.

پرسش‌

1. نسخ را تعريف و شرايط آن را بيان كنيد.

2. آيا پس از پيامبر امكان نسخ وجود دارد؟ چرا؟

3. سه فايده‌اى را كه براى وجود آيات منسوخه در قرآن ذكر شده، نام ببريد.

4. نسخ حقيقى و نسخ ظاهرى چيست؟ نسخ در شرايع الهى از كدام نوع‌

[1] . حج، 39.

[2] . انفال، 65

[3] . بقره، 194

[4] . توبه، 5.