چكاچك شمشير كه در دل مردان هول‌انگيزتر از بانگ رعد و فرو ريختن هراس‌آور كوهها بود، صدايى به گوش نمى‌رسيد. گويد: خورشيد [در پس گرد و غبار آوردگاه‌] تيره شد[1] و خاك به آسمان برخاست و پرچمها و علمها ناپديد شد. گويد: اشتر بين جناح راست و جناح چپ لشكر در تكاپو بود و به هر قبيله يا فوجى از قاريان (و پيروان قرآن) مى‌رسيد ايشان را به پايمردى و پافشارى بر ادامه جنگ تشويق مى‌كرد.

همو گويد[2]:

از سپيده دم تا نيمه شب به شمشير زدن و كوفتن گرزهاى آهنين پرداختند و نماز نكردند، و اشتر تا دم صبح همچنان كسان را تشويق مى‌كرد تا آوردگاه را پشت سر نهاد (و از نبرد بپرداخت) و رزم‌آوران پس از آنكه در آن روز و آن شب، كه ليلة الهريرش نامند: هفتاد هزار كشته بر جا نهادند[3] پراكنده شدند.

در آن پيكار اشتر در جناح راست و ابن عبّاس در جناح چپ و على در قلب سپاه قرار گرفته بودند و مردم مى‌جنگيدند.

اشتر آتش جنگ را فروزان نگه مى‌داشت‌

سپس پيكار، از نيمه شب دوم تا بر آمدن آفتاب، ادامه يافت و اشتر، در حالى كه به سوى شاميان پيشروى مى‌كرد، به يارانش مى‌گفت: به اندازه اين نيزه من پيش رويد! و چون پيش مى‌رفتند، مى‌گفت: اينك به اندازه اين كمان پيش رويد! و چون پيش مى‌رفتند همچنان از ايشان مى‌خواست كه فراتر روند چندان كه بيشتر كسان از پيشروى خسته و درمانده شدند[4]. وى چون چنين ديد گفت: شما را

[1] در متن« انكشفت الشمس‌[ بالنقع‌] ...» آمده ولى بايد« انكسفت» باشد.- م.

[2] يعنى عمّار بن ابى ربيعه.- م.

[3] جمع كلّ كشتگان تمام ايّام پيكار صفّين، در ص 773 همين كتاب 75 هزار تن، يعنى 45 هزار تن از شاميان و 25 هزار تن از عراقيان ذكر شده است.- م.

[4] متن از روى شنهج« حتّى ملّ» و در اصل‌[ حتى بل‌].