نكته مهمّ اين‌كه آيا در زمان فقدان پيامبر صلّى اللّه عليه و اله و غيبت امام معصوم عليه السّلام نيز مى‌توان اثرى از استمرار اين ولايت و سرپرستى و اداره امور مسلمانان در تاريخ يافت و آيا در آثار علما، به امر حكومت در زمان پس از ائمّه عليهم السّلام اشاره شده است يا خير؟

با دقّت در آثار علماى پيشين، چنين به دست مى‌آيد كه به يقين از زمان شيخ مفيد (413 ق) چنين نكته‌اى مطرح بوده است. وى در مباحث «وصيّت» به تناسب موضوع، اين نكته را مطرح كرده است:

هنگامى كه سلطان عادل (امام معصوم عليه السّلام) حضور ندارد، بر فقهاى عادل و صاحب‌نظر و عقل و فضل است كه متولّى مسؤوليّت‌هاى امام صلّى اللّه عليه و اله شوند.[1] وى هم‌چنين در مورد «امر به معروف و نهى از منكر» چنين نگاشته است:

اقامه حدود مخصوص سلطانى است كه از سوى خداوند منصوب شده و او، امام معصوم عليه السّلام از خاندان پيامبر صلّى اللّه عليه و اله و يا كسانى است كه منصوب از جانب ائمّه‌اند؛ چرا كه ائمّه عليهم السّلام اجراى حدود را در صورت امكان به فقهاى شيعه تفويض كرده‌اند.[2]

[1] -« و اذا عدم الّسلطان العادل كان لفقهاء اهل الحقّ العدول من ذوى الرأى و العقل و الفضل‌ان يتولّوا ما تولّاه السّلطان». شيخ مفيد، المقنعه، ص 675 و 676.

[2] -« فامّا اقامة الحدود فهو الى سلطان الاسلام المنصوب من قبل اللّه و هم ائمّة الهدى عليهم السّلام من‌آل محمّد صلّى اللّه عليه و اله و من نصبوه لذلك من الامراء و الحكّام و قد فوّضوا النظر فيه الى فقهاءشيعتهم مع الامكان». المقنعه، ص 810.